Search

English

تجلیل عبدالکریم سروش از آیت‌الله خمینی؛ واکنش‌ها و انتقادها

سخنان دکتر عبدالکریم سروش در بهمن ماه ۱۳۹۷ در کالیفرنیا حیرت بسیاری از ایرانیان را برانگیخت و موجب بحث و نقد و نظر بسیار در فضای مجازی و شبکه های اجتماعی شد. فضایی که اکثرا رویکردی انتقادی داشت و حتی او را وادار کرد در یادداشتی نسبتا کوتاه به این انتقادات پاسخ بدهد. این سخنرانی با عنوان «چهلمین سالگرد انقلاب بهمنی» برگزار شده بود.

عبدالکریم سروش در این سخنرانی آیت الله خمینی را بسیار باسواد تر از محمدرضا شاه و رضا شاه و دیگر پادشاهان ایرانی دانست. او حتی خمینی را از پادشاهان انگلیس و فرانسه نیز برتر دانست.  او ضمن انتقاد از استبداد خمینی، او را از لحاظ علمی بسیار «باسواد» خوانده و مقایسه شاه با او را اصلا جایز ندانست و گفت مقایسه خمینی با شاه مانند مقایسه «عالم پاک» با «خاک» است. او مدعی شد که معلوم نیست شاه حتی دیپلم خود را هم گرفته باشد.

دکتر عبدالکریم سروش که در سال های پس از جنبش سبز عملا نمی تواند وارد کشور شود، این اظهارات را در پاسخ به پرسشی از حاضران ایراد کرد. از او پرسیده شده بود که بین شاه و خمینی کدام را بر می گزیند؟ او نیز در پاسخ تاکید موکد کرد که انتخابش در این دوگانه، قطعا خمینی خواهد بود. او خمینی را «یک نمونه بی نظیر در مقام حکومتداری» دانست که به «فضیلت اخلاقی شجاعت» متصف بود و «مردمی ترین رهبر» کل تاریخ ایران بود.

تفصیل پاسخ سروش به این پرسش این است: «اگر فرض کنیم که هیچ اختیاری نداشته باشیم جز اینکه یا شاه و آقای خمینی یکی را انتخاب کنیم بنده صد در صد آقای خمینی را انتخاب می کنم. برای اینکه آقای خمینی، مردمی‌ترین رهبری بود که در تاریخ این کشور ظهور کرد. شما فقط کافیست که استقبال از او و بدرقه از او را وقتی که مُرد ببینید. ما در تاریخ ایران هیچ رهبری را نداریم که اینطور در دل مردم جا داشته باشد. شاه که هیچ، پدرجد شاه هم خواب اینجور پشتیبانی مردمی را نمی‌دیدند. مردم بهرحال یک چیزی دیده بودند، نشان یک عشقی بود، نشان یک عاطفه‌ای بود که معطوف به یک رهبری می‌شد که دوستش داشتند؛ در او چیزی دیده بودند. خمینی باسوادترین رهبر این کشور بوده تا کنون؛ از ایام اولیه حکومت هخامنشیان تا روزگار حاضر هیچکس به لحاظ علمی به پای او نمی‌رسید. چرا؟ برای اینکه اولاً فقیه درجه اولی بود، عرفان هم خوانده بود، فلسفه هم خوانده بود. شاه قبل از آقای خمینی که بود؟ یک جوان ۲۰ ساله که از سوئیس بلند شد آمد ایران پادشاه شد. بعد از پادشاهی اش که درس و مکتب و مدرسه‌ای نبود؛ قبلش هم حداکثر یک دیپلم، اگر آن دیپلم را هم داشت، من خبر ندارم. سوادی نداشت. پادشاهان قبل از او چی؟ این رو تواریخ برای ما نوشتند، اینها خواندن و نوشتن بلد نبودند. انقدر فاصله زیاد است که لازم نیست ما بخواهیم شواهد تاریخی بیاوریم. نه فقط در ایران، شما سراغ پادشاهان انگلستان و فرانسه بروید، این‌ها آدم‌های بافکری، با علمی و با سوادی نبودند. در تاریخ ما آقای خمینی واقعاً یک نمونه‌ی بی‌نظیر بود در مقام حکومتداری. خمینی سابقه خوبی داشت. در گذشته او هیچ چیز ناپاکی وجود نداشت. نه مال مردمی را خورده بود. نه آدمی را کشته بود. نه تجاوزی به حق کسی کرده بود. هیچکدام اینها نبود. مرد شجاعی بود. ما آدم شجاع در تاریخ خودمان کم داشتیم. آدم قلدر داشتیم، ولی شجاعت یک فضیلت اخلاقی است. این غیر از این است که شما زورتان زیاد باشد. نادرشاه هم آدم قلدری بود. ولی شجاعت اصلاً حرف دیگری است. اختناق و خفقانی که در زمان شاه بود که کسی جرأت سخن گفتن نداشت، یک کسی از قم [اشاره به امام خمینی] برمیخاست و فریاد می‌کشید و مقابل حکومت شاه می‌ایستاد و میگفت من سینه‌ام را برای سرنیزه‌های شاه آماده کرده‌ام، این چه میزانی از شجاعت لازم دارد؟!»

Image result for ‫محمدرضاشاه و فرح‬‎

عبدالکریم سروش درباره محمدرضاشاه: «سوادی نداشت»

طبیعی بود که این سخنان با توجه به موقعیت و جایگاه دکتر سروش، با واکنش گسترده ای مواجه شود. چه در داخل کشور و چه در خارج از کشور، واکنش ها وسیع بود. خصوصا شبکه های اجتماعی و کاربران در توییتر در این زمینه به ابراز نظر پرداختند. در زیر سعی می کنیم برخی از این نظرها را از مواضع و جایگاه های فکری – سیاسی متفاوت برجسته کرده و پاسخ سروش را نیز در انتها بگنجانیم.

واکنش کارگزاران نظام مقدس

وبسایت «ایرنا» که وبسایت رسمی دولت جمهوری اسلامی است و اکنون دولت حسن روحانی را نمایندگی می کند، در مطلبی به قلم شخصی به نام «سید عمادالدین محمودی» این تحلیل را به میان آورد که سروش با وجود نگاه انتقادی به رفتار جمهوری اسلامی در پس از سال ۸۸، همچنان به شخص آیت الله خمینی علاقمند است. به باور نویسنده ایرنا سروش بر آن بوده است: « تا به آلترناتیوهای دروغین انقلاب اسلامی این نکته را تذکار دهد که با وجود همه انتقادات همچنان بر جایگاه فقهی و مشروعیت سیاسی امام خمینی، باور دارد».

وبسایت «اصولگرا»ی «مشرق نیوز» نیز سخنان سروش را به طور کامل منعکس کرد و در مقدمه ای که بر آن نوشت، سروش را «از اندیشمندان معاصر» معرفی کرد. عنوانی محترمانه که وبسایت های اصولگرا معمولا از الصاق آن به امثال سروش اجتناب می کردند. اما به نظر می رسد این سخنرانی آن اندازه به مذاق اهالی مشرق نیوز، خوش نشسته است که با چنین عنوانی، سروش را توصیف کنند. وبسایت «جهان نیوز» و «خبرگزاری فارس» نیز سخنان سروش را منعکس کردند.

واکنش همسنگران سروش

سخنان عبدالکریم سروش با واکنش برخی از همفکران او نیز مواجه شد. کسانی که به طور کلی در دایره روشنفکری دینی قرار می گیرند یا از نظر سیاسی با او نزدیک و همدل هستند. واکنش هایی که اگرچه به تندی و تیزی دیگر مخالفت ها نبود، اما بیشتر سویه انتقادی داشت و سعی می کرد در قالب زبانی نرم، نظر خود را ابراز کند.

از جمله «محمدجواد اکبرین» – دین پژوه نوگرای مقیم فرانسه – در صفحه توییتر خود نوشت: «آیت الله خمینی در زمین و زمینه سواد خود، از سرآمدان روزگار بود اما سواد حکمرانی نداشت و ایران را دچار خسارتی جبران ناپذیر کرد. ما ناگزیر از انتخاب بین او و شاه نیستیم و باید از کارنامه هر دو عبرت بگیریم. اما اگر ناگزیر از داوری باشیم البته کارنامه شاه قابل دفاع تر است».

«احمد صدری» – جامعه شناس مقیم آمریکا – نیز در صفحه فیس بوک بدون نام بردن از سروش، درباره موضوع مورد اشاره او نوشت: «این روزها بحثی در گرفته پیرامون این سوال که آیا یهتر است رهبر با سواد باشد یا بیسواد؟! بنظر من سواد رهبر دو وجه دارد. سواد بی ارتباط به حکومت (مثلاً دکتری فیزیک کوانتوم آنگلا مرکل) زینتی است مانند قد بلند و چهره جذاب ولی در ارزیابی حکومت رهبر نقشی ندارد. سواد مرتبط به حکومت هم دو وجه دارد. اگر مفید به حکومت باشد (مثلاً تحصیلات عالی در روابط بین الملل یا اقتصاد یا جامعه شناسی…)‌ یک امتیاز حساب میشود. ولی اگر سواد منجر به ایدئولوژی توتالیتر باشد (مثلاً معجونی خاص از فقه و عرفان و فلسفه)‌ بی سوادی از آن سواد بهتر است. ولله اعلم بحقائق الامور…»

Image result for ‫احمد صدری‬‎

احمد صدری به صورت تلویحی بی سوادی را بهتر از سواد خمینی دانست!

«رضا علیجانی» – فعال ملی مذهبی – نیز در صفحه فیس بوک شخصی خود و در بخشی از نقد خود بر دکتر عبدالکریم سروش می نویسد: «ایشان به آشنایی خمینی با فقه و عرفان اشاره می کند. اینکه رهبر و رئیس حکومتی عارف باشد یا نباشد چه مزیتی است؟ اگر منظور فقه است که این دلیل با کل آراء دکتر سروش از جمله در همین جلسه، نمی خواند. آیا آشنایی با مباحث قصاص و دیات و طهارات ونجاسات امتیازی برای رهبر یک مملکت است؟ آیا اعتقاد به اینکه این احکام باید امروزه هم اجرا شود نقطه امتیاز است یا خصیصه ای مخرب که باید شدیدا با آن مقابله کرد؟»

«احمد زیدآبادی» – از فعالان ملی مذهبی – در تلگرام خود از در دفاع از سروش برآمد. او سعی کرد با گرفتن موضعی از بالادست، موضعی فرای مخالفان و موافقان سروش بگیرد:‌ «سخنان دکتر عبدالکریم سروش در بارۀ آیت‌الله خمینی با استقبال برخی رسانه‌های نزدیک به اصولگرایان در داخل و حملات بی‌سابقۀ نیروهای براندار در خارج روبرو شده است. واقعیت اما این است که دکتر سروش طی یک سخنرانی طولانی، پاره‌ای از ویژگی‌ها و صفات شخصی آیت‌الله خمینی را ستوده و در مقابل، کل اندیشه و کارنامۀ حکومتی او را نقد کرده و نهایتاً مردود دانسته است. بنابراین با توجه به متن و کلیت سخنان سروش، نه آن حملات محلی از اعراب پیدا می‌کند و نه آن استقبال وجهی دارد!»

واکنش فعالان و متفکران سکولار

در میان فعالان و متفکران سکولار شاید یکی از تندترین واکنش ها متعلق به «مهدی خلجی» – متفکر و فعال سیاسی مقیم آمریکا – بود که سخنان عبدالکریم سروش را «خمینی ستایی» دانست و با اشاره به اینکه این سروش با سروش دهه ۷۰ شمسی تفاوت بسیار دارد، به این نکته پرداخت که این سخنان سروش یک «انتحار سیاسی» است.

خلجی در بخشی از سخنان خود اینگونه می گوید: «سخنانِ خمینی‌ستایانه عبدالکریم سروش هم حیرت‌آور است، هم تأسف‌برانگیز. حیرت‌آور است، چون آقای سروش به ترویج و تبلیغِ اندیشه‌های کارل پوپر و «جامعه باز و دشمنانِ آن» شهرت یافت و آشکارا، به ویژه، فکرِ سیاسی خود را وام‌دار او می‌دانست. چطور می‌شود از کسی چون پوپر تأثیر پذیرفت، و در عینِ حال، معنای فاجعه‌آفرین وجود «رهبر فرهمند» یا «حکیمِ حاکم» را درنیافت؟ کارل پوپر و روح الله خمینی چگونه در یک ذهن می‌توانند با هم آشتی کنند و از یک دهان به یک‌سان تحسین شوند؟ سروش، سابقه خمینی را پاک می‌داند، بدون آن‌که توضیح دهد که کارنامه پس از انقلابِ خمینی چگونه از آزمونِ حقوق بشر سربلند بیرون می‌آید. با شرمِ تمام باید بگویم، ایشان عمری آبرو و تظاهر به اخلاق و عرفان را با مدح حاکمی جائر بر باد داد و نشان داد که اخلاق و عرفان محبوب ایشان با کشتارهای جمعی دهه شصت هیچ ناسازگار نیست».

Image result for ‫مهدی خلجی سروش‬‎

مهدی خلجی این سخنان سروش را به یک «انتحار سیاسی» تشبیه کرد

«پرویز دستمالچی» – فعال سیاسی مقیم آلمان – که سابقه نگارش چند کتاب در نقد روشنفکری دینی را دارد با نگارش مقاله ای در کیهان لندن و با اشاره به احکام فقهی «غیراخلاقی» آیت الله خمینی در رساله توضیح المسائل او، به تندی از سروش انتقاد کرد و با اشاره به این ادعای سروش که خمینی را «نمونه ای بی نظیر» در حکومتداری خوانده بود، گفت: ««بی‌نظیری» آقای خمینی در حکومتداری، در بی‌نظیری او در ایجاد یک نظم استبداد کامل و تامگرای دینی و سلب کامل حق حاکمیت از یک ملت است، در ترور دگراندیشان، در فرمان قتل عام زندانیان سیاسی، در شکستن قلم نویسندگان و آزاداندیشان، در اسلامی کردن دانشگاه‌ها و از میان بردن علم و پژوهش، در جنگ را نعمت خواندن، در اقتصاد را مال خر دانستن است. سروش هنوز نه معنای «علم» را فهمیده است و نه معنای حکومت مدرن و حکومتداری را.

«سعید بشیرتاش» – فعال سیاسی مقیم بلژیک – اما سعی کرد به نکته ای اشاره کند که کمتر از آن منظر به این سخن سروش پرداخته شده بود. بشیرتاش که فعالیت رسانه ای نیز دارد در انتقاد خود که آن را در صفحه فیس بوک خود منعکس کرده است ضمن انتقاد از محتوای سخن سروش، از اینکه دفاع از «جنایتکار»ي همچون خمینی تبدیل به مسئله ای «عادی» شود، سخت انتقاد کرد.

سعید بشیرتاش نوشت: ««‏⁧خمینی⁩ از یک چاه ترسناک ۱۴۰۰ساله بیرون آمد. دانسته‌هایش مربوط به فقه هزار سال پیش بود که برای امثال ⁧سروش⁩ دانش مهمی محسوب می‌شود! دانشی که بر اساس آن باید دست قطع کرد، زنان را سرکوب و مرتدان را کشتار کرد. با توجه به اهمیت چنین علمی در نزد سروش، او خمینی را باسوادترین رهبر تاریخ ایران می‌داند، هرچند که هیچ شناختی از جهان مدرن نداشت وعقب‌مانده‌نرین رهبرجهان وناآگا‌ه‌ترین رهبرتاریخ ایران نسبت به دوران خودش بود. بحث نادانی خمینی به‌کنار، پرسشی که در خصوص سخنان سروش مطرح می‌شود این است که چگونه می‌توان در مدح کسی مانند خمینی، که جنایت‌های بزرگی علیه بشریت و علیه ایران مرتکب شده، سخن گفت! در برابر چنین عادی‌سازی‌های خطرناکی نباید سکوت کرد».

پاسخ عبدالکریم سروش به انتقادات

اما عبدالکریم سروش که با حجم بسیار گسترده ای از انتقادات روبرو شده بود، با انتشار مطلبی در کانال تلگرامی خود به انتقادها پیرامون نظرش پاسخ داد. او در پاسخ خود دوباره به محمدرضاشاه تاخت و از سواد و شخصیت خمینی ستایش کرد. او همچنین گفت که نظام خمینی، «جهنمی تر» از نظام شاه نبوده است. 

این تفصیل پاسخ دکتر سروش است: «کارنامه شاه و خمینی را هم فی‌الجمله می‌دانم و البته بر من هنوز معلوم نیست کدام بهترست. عوامل و عناصر بسیار در اینجا هست که همه را باید منصفانه به حساب آورد و آن مقامی و مجالی دیگر می‌خواهد. و البته اگر اختیار با من بود، نظام سومی را اختیار می‌کردم. اما منحصرا در مقایسه آن دو شخصیت به گمان من بی هیچ شک خمینی سبق می‌برد. خمینی اصول‌دان بود و علم اصول، علم به غایت دشوار و عمیقی ست. فلسفه و عرفان را هم در حد عالی و تخصص می‌دانست. اینها قابل انکار نیست. شاعر متوسطی هم بود. شخصیت با صلابت و شجاعتی داشت. بدکرداریهای خمینی را از معلوماتش جدا کنید. بی‌خبری‌های دیگرش نباید مانع تصدیق این امور شود. بارآمدن شاه در یک محیط دوزبانه بل چندزبانه و فرانسه و انگلیسی دانستنش هنری نیست. او از تاریخ و فرهنگ کهن ایران چندان چیزی نمی‌دانست. از دین مردم ایران اطلاعاتی نداشت. از درون روحانیت بی خبر بود. یعنی کشورش را به درستی نمی‌شناخت و از همین جا ضربه خورد. ترسو و زنباره بود و در مواقع بحرانی ملک و ملت را رها می‌کرد و می‌رفت. وقتی هم که احساس قدرت می‌کرد پرقساوت بود. صلابت پدرش را هم نداشت. داوری من بر این فکت‌ها مبتنی ست. من دوران خمینی را نه طلایی می‌دانم نه جهنمی تر از دوران شاه. البته اکنون باید از این قصورها درس گرفت و از آن‌ها عبور کرد».

Image result for ‫سروش + انقلاب اسلامی عبدالکریم‬‎

سروش در پاسخ به انتقادات نیز به سختی به شاه سابق تاخت و او را «ترسو و زنباره» خواند

انتشارات بیشتر ...