Search

English

بند قیصر یا پُل بند شادروان شوشتر، قدیمی‌ترین پل جهان

 همی برد هر سو برانوش را

بدو داشتی در سخن گوش را

یکی رود بد پهن در شوشتر                 

که ماهی نکردی بر او بر گذر

برانوش را گفت اگر هندسی                  

پلی سازی ایندو خیال چون رسی

که ما باز گردیم و این پل بجای             

بماند به دانایی رهنمای

برش کرده بالای این پل هزار                 

بخواهی زگنج آنچه آید بکار

ـ فردوسی

توانا– بند قیصر یا پل شادروان شوشتر متعلق به دوره‌ی ساسانی است و در کنار پل جدید شهرستان شوشتر در استان خوزستان قرار دارد. در دانش‌نامه‌ی جهان اسلام درباره‌ی این پل چنین آمده است: «پل‌بند والرین یا بند قیصر در شوشتر را سربازان و مهندسان رومی که در ۲۶۰ میلادی همراه امپراتور روم والریانوس به اسارت شاپور اول درآمده بودند، بنا کردند.» شادروان به معنی فرش و بساط گرانمایه و منقش است. از آن‌جا که از بند میزان تا شادروان کف رودخانه را به وسیله‌ی سنگ‌های تراش منظم فرش کرده‌اند به شادروان مشهور شده است. دایره‌المعارف مصاحب در مورد این پل قدیمی می‌آورد که «بند قیصر، بندی که در قرن سوم میلادی به امر شاپور اوّل ساسانی در شوشتر رود کارون ساخته شده است.

 

گویند رومیانی که در جنگ با ایران اسیر شده بودند در ساختن این بند به کار گرفته شدند و به همین مناسبت بند قیصر خوانده شده است.» فرهنگ معین در توصیف مشخصات تاریخی این پل می‌نویسد:«سدی است که در زمان شاپور اول ساسانی و به امر او پس از اسارت قیصر روم توسط برانوش، مهندس رومی در نزدیک شوشتر ساخته شد. این سد ۱۵۰۰ قدم طول داشت و هنوز هم برای برگرداندن آب کارون به مزارع به کار می‌رود. بند قیصر، سدی است که به امر شاپور اول ساسانی به دست رومیان و توسط مهندس رومی به نام برانوش (بزانوش، اورانوش) در شوشتر (کنار پل شوشتر) ساخته شد. ترتیب ساختن این سد چنین بود که همۀ آب رودخانه را به شعبه‌ای که از آن خارج کرده بودند برگردانیده‌اند و معروف به آب گرگر است که هنوز موجود می‌باشد. کف رودخانه را با سنگ‌های بسیار محکم فرش کرده‌اند. خود سد از سنگ‌های بزرگ سماقی که همۀ آنها را به‌هم پیوند داده‌اند ترکیب یافته است که با چشمه‌ها و دریچه‌های مربوط برای اجرای آبیاری اراضی مجاور بسیار مناسب است. پل شوشتر روی این سد قرار دارد.»

پل شادروان- شوشتر

 

دمشقی در نخبة‌الدهر آن را چنین وصف کرده است: و از بناهای شگفت، شادروان تستر است که شاپورذوالاکتاف با تخته سنگ‌ها و ستون‌های آهنین و ملاطی از ارزیز آن را بنا کرد و به صورت بند و سدی در آورد که چون نهر دُجیل به آن می‌رسید آن ذخیره می‌شد تا از روی سد لبریز می‌گشت و به درون شهر سرازیر می‌گردید و طول این شادروان یک میل است.» لغت‌نامه‌ی دهخدا هم‌چنین در مورد این پل می‌آورد: «در سال ۲۶۰ م . والرین قیصر روم اسیر شاپور اول دومین پادشاه سلسله‌ی ساسانی گردید و در مدت هفت سال که اسیر بود، چنان‌که تاریخ‌نویسان ایران می‌گویند، به ساختن سد عظیم شادروان که زیر شوشتر واقع است اشتغال داشت.

پل شادروان- شوشتر

 

اعراب شادروان را از عجائب ابنیه‌‌ی جهان می‌شمردند و هنوز آثار آن به کلی از بین نرفته است. بستر رود را در سمت باخترشوشتر سنگفرش کرده بودند و بالنتیجه آب در پشت شادروان انباشته می‌شد و قسمتی از آب رودخانه در بالای شوشتر به نهری که حفر کرده بودند وارد می‌گردید و به طرف مشرق جریان یافته پس از آبیاری آن نواحی چندین میل پایین‌تر دوباره به رودخانه ملحق می‌شد. کتاب‌های قدیم طول شادروان را نزدیک به یک میل نوشته‌اند و به گفته‌ی مقدسی جسری [ یعنی پلی تعبیه شده از قایق‌ها ] بر روی آن بسته بودند که جاده‌ی غربی شوشتر به عراق می‌گذشت در زمان حاضر روی رودخانه، پل کهنه‌ای دارای چندین طاق کوچک قرار دارد که طول آن متجاوز از یک چهارم میل است و راه از بالای شادروان از روی آن پل می‌گذرد. ولی به نظر نمی‌رسد که این پل در قرون وسطی موجود بوده است.» برخی این پل را قدیمی‌ترین پل جهان می‌دانند که دارای چهل‌وچهار دهنه و برخی نیز می‌گویند ۴۸ دهنه داشته است. در حال حاضر ۹ دهانه‌ در سمت شمال و ۲۸ دهانه در ضلع جنوبی پل باقی مانده است. طول این پل حدود ۵۰۰ متر است.«در ساختمان این بند دو قوس محدب رو به جریان آب و به سمت شرق و یک قوس مقعر رو به جهت جریان آب قرار دارد هر چند این قوس‌ها معلول بستر طبیعی رودخانه هستند ولی می‌توان آ‌ن‌را در شمار بندهای قوسی بشمار آورد. در کنار این پل بند، آسیاب‌هایی قرار داشته که توسط انرژی آب چرخ‌های این آسیاب‌ها به حرکت در می‌آمده است. در انتهای ضلع شرقی پل بند در جایی که پل بند در شهر وارد می‌شد، سردر عظیم آجری احداث شده بود، که در هنگام گذر از پل بند، افراد از زیر این سردر عظیم عبور می‌کرده‌اند. مصالح بکار رفته در ساختمان این پل بند از سنگ لاشه و ملات ساروج بهمراه خاکستر است.» «در قرن هشتم که ابن بطوطه به شوشتر رفته این پل قابل استفاده نبوده، چرا که وی می‌گوید : عمق رودخانه زیاد است و محاذی دروازه دسبول، مانند بغداد و حله جسری از کشتی‌های کوچک درست کرده‌اند.مولف تذکره شوشتر تجدید بنای آن را به وسیله فتحعلی‌خان از حاکمان اواخر صفویه می‌داند. این پل بارها مرمت شده است تا اینکه در سال ۱۳۰۳ قمری سیلاب برای چندمین بار آن را شکست و دیگر تعمیری در آن انجام نشد و دائما در حال ویرانی بیشتر شد.»

طرحی از پل شادروان- شوشتر

 

این پل که زمانی مشهورترین پل ایران بود امروز جز خرابه‌ای از آن باقی نمانده است. این پل در سال ۱۳۱۰ با شماره‌ی ثبتی ۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

انتشارات بیشتر ...