بهداشت روانی کودکان پس از بلایای طبیعی

بر اساس گزارش یونیسف در سال ۲۰۱۸، از هر چهار کودک در سراسر جهان یکی در مناطق آسیب‌دیده از بلایای طبیعی زندگی می‌کند. متاسفانه نیازهای ویژه این کودکان در بسیاری از این کشورها مورد توجه کافی قرار نمی‌گیرد.

هنگام بروز حوادث غیرمترقبه و بلایای طبیعی، بهداشت روانی افراد به‌ویژه کودکان و نوجوانان به خطر می‌افتد. رنجی که کودکان هنگام وقوع این حوادث می‌کشند با عواقب بلندمدت همراه است و چنانچه مورد توجه و رسیدگی قرار نگیرد، می‌تواند منجر به اختلالات روان‌شناختی همچون «اختلال استرس پس از حادثه» شود. بنابراین کودکان نیاز به کمک و حمایت‌های خاص دارند.

رفتارهای اضطرابی ناشی از مواجهه با بحران در کودکان و نوجوانان:

• شب‌ادراری
• کابوس‌
• وابستگی و هراس
• رفتارهای پرخاشگرانه و خشونت‌آمیز
• دشواری در تمرکز و توجه
• انزوا و دوری از هم‌سالان
• عملکرد ضعیف در امور روزانه و تحصیلی

پس از وقوع بحران والدین باید چه بکنند؟

قاعدتا در شرایط بحرانی هم مثل سایر موقعیت‌ها، اولین کسانی که می‌توانند بیش‌ترین میزان امنیت را در کودکان ایجاد کنند و بهترین کمک را برای مدیریت هیجانی به آن‌ها ارائه دهند، والدین هستند.

• با کودکان خود صحبت کنید!

در شرایط بحرانی والدین اضطراب شدیدی را تجربه می‌کنند و بهداشت روانی ‌آن‌ها نیز مورد تهدید قرار می‌گیرد؛ اما نباید فراموش کنند که کودک برای تامین امنیت، بیش از هر کسی به آن‌ها نیاز دارد. با کودک خود حرف بزنید، به او اطمینان دهید که هرچه پیش بیاید در کنار شما جای او امن است. او را در آغوش بگیرید تا احساس امنیت کند.

• احساسات کودکان‌تان را بپذیرید!

پس از بحران، اضطراب موجب می‌شود که کودک دچار سردرگمی شود و رفتارهای پرخاشگرانه و خشونت‌آمیز با سایر کودکان و حیوانات داشته باشد. به او بگویید خشونت در هیچ شرایطی پذیرفته نیست و او می‌تواند با روش‌های دیگری احساسات خود را بیان کند. اما برای او راجع به این‌که چه احساسی باید داشته باشد تعیین تکلیف نکنید؛ مثلا بگویید: «من هم عصبانی هستم» یا «من هم غمگین‌ام» یا «دل‌ام می‌خواهد گریه کنم» یا مثلا پیشنهاد بدهید که برای تخلیه خشم خود می‌تواند به جای آسیب‌زدن به دیگران فریاد بزند یا بدود.

• کمک به ازبین‌رفتن احساس گناه در کودک

پس از بروز بحران‌ در زندگی از تصادف و طلاق و مرگ تا بلایای طبیعی، کودکان احساس گناه می‌کنند و گمان می‌کنند که آن‌ها یا بعضی از رفتارهای‌شان عامل به‌وجودآمدن بحران هستند. آن‌ها گاهی این احساس را بیان می‌کنند و گاهی در درون خود با آن سر و کله می‌زنند. باید به کودکان با صراحت توضیح داد که احساس گناه آن‌ها کاملا بی‌اساس است. در این مورد باید توضیحات، واقع‌گرایانه و متناسب با سن و فهم کودک باشد.

• توضیحات واقع‌بینانه راجع به موقعیت

بدون بزرگ‌نمایی و بدون بی‌اهمیت جلوه‌دادن بحرانی که پیش آمده و متناسب با سن عقلی کودک با او حرف بزنید. به پرسش‌های او صادقانه پاسخ بدهید. این باعث می‌شود کودک به شما اطمینان کند و در کنار شما احساس امنیت داشته باشد. می‌توانید از کودکانی که تجربیات مشابهی داشته‌اند با آن‌ها حرف بزنید تا بدانند کودکان بسیاری در جهان ممکن است چنین تجربیاتی داشته باشند و تنها آن‌ها نیستند که این بحران را تجربه می‌کنند.

از سوی دیگر کودکانی که تجربه بحران‌های زیست‌محیطی داشته‌اند دچار احساس ناامنی راجع به آینده هستند. سعی کنید همان‌طور که واقع‌بینانه به سوالات آن‌ها راجع به آینده حرف می‌زنید، به آن‌ها احساس اطمینان و امنیت هم بدهید.

• به کودکان اجازه همکاری و کمک بدهید!

مشارکت به کودکان کمک می‌کند که خود را بخشی از مشکل ندانند. از طرفی هم باعث می‌شود که سرگرم بشوند و کم‌تر با احساسات منفی دست و پنجه نرم کنند. همچنین آن‌ها می‌توانند با مشارکت، ارزش‌های انسانی مهم در زندگی همچون همدلی و کمک‌کردن به دیگران را بیاموزند.

• پشتیبانی عاطفی سریع متخصصان

چون والدین در چنین موقعیت‌هایی درگیر مقابله با حادثه پیش‌آمده هستند و در شرایطی نیستند که بتوانند به کودکان خود از لحاظ عاطفی کمک کنند، پیشنهاد می‌شود متخصصان روان‌شناس یا روان‌پزشک برای ارائه کمک‌های حرفه‌ای همراه گروه‌های امداد به مناطقِ حادثه‌دیده بروند.

آنچه مهم است این است که پس از یک وضعیت بحرانی، بعد از ایجاد مکانی امن و تامین نیازهای اساسی همچون سرپناه، غذا و لباس، به کودکان اطمینان داده شود که دیگر خطری آن‌ها را تهدید نمی‌کند و آن‌ها تنها نیستند.

• کمک به درک موقعیت از طریق توضیحات مناسب با سن کودک

علاوه بر نیاز به آرامش و همدلی، لازم است به کودکان درباره اتفاق غیر‌منتظره‌ای که در بطن آن حضور داشته یا شاهدش بوده‌اند، توضیح داده شود. دادن اطلاعات مناسب با سن و سال کودکان کمک می‌کند علاوه بر افزایش دانش و آگاهی، از سردرگمی آن‌ها نیز کاسته شود. به عنوان مثال می‌توان به آن‌ها درباره طبیعی و موقتی‌بودن واکنش‌های فیزیکی که در این شرایط به وجود می‌آید مثل لرزش و تکان‌تکان خوردن توضیحات کامل داد. دانستن طبیعی و موقتی‌بودن این نشانگان به کودکان آرامش می‌دهد. همچنین آن‌ها را تشویق می‌کند به شیوه خودشان نسبت به شرایط بحرانی واکنش نشان دهند، تحمل کنند و آن را بپذیرند.

خوب است به کودکان توضیح داد که به آن‌ها کمک خواهد شد و مهم‌تر از آن این‌که آن‌ها در شرایط بحرانی و پس از آن تنها به حال خود رها نخواهند شد.

• فراهم‌ساختن وسایل سرگرمی و آموزش

بی‌برنامگی و نبودِ امکانات برای کودکان و نوجوانان و به دنبال آن کسالت و بی‌حوصلگی می‌تواند به افکار و احساسات منفی آن‌ها دامن بزند. امدادرسانان می‌توانند برای کودکان اسباب‌بازی‌های فکری مثل لوگو، پازل و کتاب‌های مناسب سن کودکان تهیه کنند. چرا که سرگرم‌کردن کودکان می‌تواند مانع بروز احساسات منفی در کودکان خواهد شد.

منابع:

- Akutes traumatisches Erlebnis: Kinder benötigen Hilfe zur Selbsthilfe

- هنگام وقوع بحران و بلایای طبیعی چگونه با کودکان رفتار کنیم

- درمان مشکلات روانی کودکان، آرتور ای. جانگسما