مشکلات ناتمام نظام همیشه‌بحرانی آموزش و پرورش در جمهوری اسلامی، سالیان سال است که محور بحث بوده و هست. به نام این مشکلات، ردیف بودجه‌ها تعیین شده، کنفرانس‌ها برگزار شده و زمان‌ها صرف شده اما همچنان این قصه سری دراز دارد.
سیاست حکومت در ایدئولوژیک‌بودن و شیعه‌محوری آموزش، چوب بزرگی ست لای چرخ این حیاتی‌ترین مقوله انسانی؛ سیاستی که مصرانه از دبستان تا دانشگاه برای تربیت نسلی وفادار به آرمان‌ها و اهداف انقلاب ۵۷ و حمایت از ولی فقیه جاری است.
بخش اساسی محتوای متون درسی، ایدئولوژیک و شیعه‌محور است
دخالت بی‌معنای نهادی به نام «امور تربیتی»، حضور معلمان پرورشی و سلطه گسترده دروس «تعلیمات دینی»، آموزش و پرورش و محتوای درسی را در ایران، از استاندارد جهان آزاد بسیار دور کرده است.
از طرف دیگر سیستم فرمایشی و هرمی‌شکل آموزش مانع پرورش اذهانی پرسشگر و منتقد می‌شود. در نظام آموزشی جمهوری اسلامی همواره مدیر، ناظم و معلم در رأس هرم قرار دارند و دانش‌آموز فقط باید از آن‌ها تبعیت کند و اگر نکند، تنبیه می‌شود.
توران میرهادی، مادر ادبیات کودک و نوجوان در ایران، معتقد بود که در سیستم هرمی و از بالا به پایین مدارس ایران، کودکان می‌آموزند که همیشه از مدیر و معلم اطاعت کنند و بدانند که هر گونه سرپیچی از فرمانبرداری، نتیجه‌اش تنبیه خواهد بود.
نظام آموزشی جمهوری اسلامی دانش‌آموزان را فرمانبردار می‌خواهد
طبیعتا جایی که پرسشگری، تحلیل و تفکر انتقادی کنار گذاشته شده باشد، یادگیری فعال نیز دچار خلل خواهد شد. به این دلیل که آموزشِ بدون پرسش و تحلیل، در مسیر درستی قرار نخواهد گرفت و قطعا زمانی که نشاط یادگیری و شادی کودکانه جای خود را به ترس و نگرانی از سرپیچی بدهد، آسیب و خللی جبران‌ناپذیر به آموزش خواهد رسید.
اما آیا اساسا مسائل دینی می‌تواند جایی در نظام آموزشی داشته باشد؟ پاسخ را می‌توان در استاندارد سازمان جهانی یونسکو یافت. طبق این استاندارد در هر مقطع تحصیلی، نهایتا ۸ درصد از کل زمان آموزش می‌تواند به مسائل دینی پرداخته شود، در ایران اما ۲۵ درصد از این زمان با جدیت تمام به آموزش مسائل مربوط به دین، سیاست و حواشی آن پرداخته می‌شود.
محتوای متون درسی در ایران با استاندارد‌های جهانی فاصله بسیاری دارد
نارضایتی فارغ‌التحصیلان دوره‌های مختلف این سیستم را امروز به‌خوبی می‌توان دست‌کم در فضای مجازی دید. همان‌ها که اکنون پدران و مادران دانش‌‌آموزانی هستند که قرار است در همین سیستم آموزش ببینند، رشد کنند و برای آینده کاری خود تصمیم بگیرند.
امروز فضای مجازی بخش بزرگی از زندگی اجتماعی شهروندان سراسر جهان را به خود اختصاص داده و نقش برجسته‌ای در تبادل افکار دارد. شبکه‌های اجتماعی گاهی تبدیل به اتاق کنفرانسی می‌شوند تا افراد در آن به ابراز نظر و ایراد خاطرات تلخ و شیرین خود درباره موضوعاتی مشترک بپردازند.
۲۱ اردیبهشت ۹۹ مصادف با دهم مه ۲۰۲۰ در مطلبی در صفحه اینستاگرام آموزشکده توانا از مخاطبان خواستیم نظرات و تجربیات خود را درباره محتوای متون درسی در نظام آموزشی جمهوری اسلامی بیان کنند. نظرات کاربران در این لینک می‌توانید مشاهده کنید. در ادامه به مرور شماری از این نظرات می‌پردازیم.
در قالب درس جامعه‌شناسی به تکفیر جوامع غرب و آمریکا پرداخته می‌شود
مخاطبی به‌درستی بر تبعیض جنسیتی و زن‌ستیزی محتوای دروس آموزشی مدارس تاکید کرد: «در نظام جدید، برای دانش‌آموزان سال دوازدهم یا پیش‌دانشگاهی سابق، کتابی تالیف شده تحت عنوان “مدیریت خانواده و سبک زندگی” که ویژه دختران و پسران داره! در کتاب دختران مسائل مختلفی رو بررسی کرده، از اینکه اگر در سال کنکور براتون خواستگار اومد چه کار کنید تا نحوه تقسیم وظایف زندگی مشترک که مقوله‌ای ست کاملا اختصاصی میان یک زن و مرد که انتخاب کنند، چطور این وظایف رو تقسیم کنند! مشتاقم بدونم در کتاب ویژه پسران به چه مسائلی اشاره شده؟ اما آنچه پر‌واضحه اینه که رسالت اغلب کتب وزارتی بر این استواره که قدرت انتخاب رو از نسل بگیره و یک تئوری برنامه‌ریزی‌شده رو به دانش‌آموز تحمیل کنه!»
اسرائیل‌ستیزی در کتاب‌های درسی دانش‌آموزان در ایران
معلمان پرورشی و امور تربیتی نیز همواره مشغول ایجاد ترس از «معاد» و «گناه» و «جهنم» هستند. آنچنان که مخاطبی گفت سر کلاس درس پرورشی نوار «سیاحت غرب» بخش می‌کردند؛ نواری شنیداری برگرفته از کتابی با همین نام که با لحنی بسیار وحشت‌برانگیز به تفسیر زندگی انسان پس از مرگ از دیدگاه اسلام می‌پرداخت.
یک کاربر از پخش نوار «سیاحت غرب» توسط معلم پرورشی می‌گوید
کاربری دیگر کتاب‌های درسی را خالی از منابع علمی مفید و نکات جدید می‌داند: «من دیپلم نظام قدیم داشتم و دانشجو بودم ولی الان دارم کتابای نظام جدید میخونم که دوباره کنکور بدم. به جز حذف محتویات علمی و گنجوندن مطالب مزخرف با تغییر اسامی لاتین به اسامی توهمی فرهنگستان زبان مخصوصا تو درس زیست که هیچ تطابقی با منابع علمی ندارند و متاسفانه فهمشون رو سخت‌تر کردند، هیچ نکته مثبتی توی کتابای جدید نمی‌بینم.»
مخاطبی محتوای کتاب‌های درسی را در عدم تطابق با نیاز دانش‌آموزان دانست
کاربری هم دیدگاه خود درباره ایدئولوژیک‌بودن متون درسی را چنین بیان کرد: «جدا از اینکه تمام کتاب‌ها با عکس خمینی شروع می‌شدند، تفکر دینی تقریبا در همه دروس مشهود بود. زمانی که باید برای آموزش مهارت‌های اصلی و کاربردی زندگی صرف می‌شد، جای خودش را به درس‌هایی با مبنای ایدئولوژیک، مانند قرآن، دینی، عربی، پرورشی و دفاعی داده بود. ابتدای فصل‌های بسیاری از کتاب‌ها، که بعضا ارتباطی هم با دین نداشتند، مانند درس شیمی، آیاتی از قرآن نوشته شده بود. هدف نظام آموزشی جمهوری اسلامی، نه آموزش اخلاق و علم، که تعلیم سربازان و بسیجیانی بود که بدون تفکر و خرد، راه “رهبر” را بپیمایند و در راهپیمایی‌ها شرکت کنند و علیه “دشمن”، شعار “مرگ” سر دهند.»
مخاطب دیگری از محتوای «غرب‌ستیز» و«آمریکاستیز» دروس سخن به میان آورد: «بیشتر موضوع کتابا غرب‌ستیزی هستش. به عنوان نمونه می‌تونین کتاب جامعه‌شناسی سال یازدهم انسانی رو ببینید. از اول کتاب تا آخر کتاب موضوع فقط غرب‌ستیزی و حمله به آمریکا و اسرائیله نه آموزش دانش‌آموز.»
کاربری نیز احساس می‌کرد بدون این‌گونه محتوا ممکن بود زندگی‌اش در وضعیت بهتری قرار بگیرد: «باور کنید بدون اغراق اگر بدون مدرسه یا کتاب‌های آموزش جمهوری اسلامی درس می‌خواندم نهایتا در ۶ سال و با دانشی به‌روز و آپ‌تو‌دیت دیپلم می‌گرفتم، در زندگی منظم‌تر و دقیق‌تر می‌شدم. رژیم فاسد ج.ا فقط توانایی‌ها، استعدادها و زمان من و ما را تباه کرد.»
مخاطبی دیگر بر این باور است که محتوای دروس مدارس «مهارت‌های زندگی» را به دانش‌آموزان آموزش نمی‌دهد: «با جرئت می‌توانم ادعا کنم که سیستم آموزشی تا مقطع دیپلم به هیچ عنوان مهارت‌های زندگی را آموزش نداده و سایر مطالب آموزشی نیز با کم‌ترین کیفیت ممکنه آموزش داده شده است. البته کم‌ترین تقصیر در این سیستم را بر عهده معلمان می‌دانم و به‌راحتی می‌توانم بیش از ۷۰ درصد معلمان دوره خود را افرادی لایق به یاد آورم.»
مهاجرت سالانه ۳۲ تا ۴۰ هزار متخصص و تحصیلکرده به کشورهایی که فرصت‌های شغلی و تحصیلی بسیاری دارند، پایان ناخوش روند نامطلوب آموزش در ایران است. مغز‌هایی که مجبور به فرار شده‌اند و در غیاب آن‌ها درصد بالایی از مقام و منصب‌های کلیدی کشور به چنگ افراد بی‌تخصصی افتاده که در نظام آموزش سرباز وفادار بار آمده‌اند و تنها دانششان دفاع از آرمان‌های ایدئولوژیک نظام جمهوری اسلامی است.