بدون شک ایران یکی از برجستهترین کشورهای دنیا در زمینه پتانسیل گردشگریست. ایران که امپراتوریهای بزرگ باستانی را به خود دیده است و پادشاهیهای دورانساز در آن نقشآفرینی کردهاند، به تبع چنین مسئلهای، دارای ابنیه شکوهمند و آثار ارزشمند تاریخیست که میتواند دل گردشگران تاریخی را برباید. پتانسیل گردشگری ایران البته تنها در آثار و ابنیه تاریخی، خلاصه نمیشود. ایران کشوری بزرگ و چهارفصل نیز هست. از مازندران تا بلوچستان، ایران این قابلیت را دارد که گردشگران را به دیدار از طبیعت خود فرابخواند. بسیاری از گردشگران اروپایی و روسی، سواحل ترکیه را هماره به عنوان مقصدی برای سیاحت انتخاب کردهاند. چرا سواحل شمال و جنوب ایران، این نقش را نتواند بازی کند؟
در کنار این دو فاکتور برجسته، آنچه بر فرصتهای گردشگری ایران میافزاید، تکثر کمنظیر فرهنگی در این کشور بزرگ است. مناطق مختلف ایران، سنتهای برجسته و تاریخی مخصوص به خود را دارند که میتوان با سرمایهگذاری روی آنها و معرفی آنها به گردشگران غیرایرانی، هم ایران را به نیکی به جهان شناساند و هم بهره مادی از آن برد. به عنوان مثال میتوان به جشن انگور در ارومیه اشاره کرد؛ جشنی قدیمی که عملا جشن شکرگزاریست و مسلمانان و مسیحیان منطقه آن را پاس میدارند. چرا گردشگران خارجی به تماشای چنین جشنی نیایند. جشنهای باستانی و ملی ایرانیان نیز به طریق اولی میتوانند محل اعتنای جدی برای جلب گردشگران جهانی باشند؛ مانند جشنهای تیرگان، مهرگان، خرمروز و البته نوروز.
نوروز در کردستان ایران را تصور کنیم؛ آن جشنهای بزرگ شکوهمند نوروزی در این منطقه از ایران، که برگرفته از سنتهای باستانی هستند را تصور کنیم؛ آیا اغراق است اگر بگوییم نوروز کردستان خود میتواند به تنهایی فرصتی بزرگ برای کشاندن گردشگران به ایران و شکوفایی اقتصاد کردستان باشد؟ و این جدای از دیگر مناطق ایران و سنتهای تماشایی نوروزی آنهاست. متاسفانه با وجود جمهوری اسلامی به عنوان حکومت حاکم بر ایران، بسیاری از این فرصتها از کف رفته است. فرصتهایی که بدون هیچ اغراقی میتوانست زندگی اقتصادی مردم را نیز دگرگون سازد.
سنتهای نوروزی در کردستان ایران، از جاذبههای فوقالعاده ایران برای جذب گردشگر، میتواند باشد
ضعف ایران در زمینه جذب گردشگر خارجی برای نوروز
«آرش نورآقایی» – کارشناس برجسته عرصه گردشگری – درباره فرصتهای نوروزی ایران در عرصه گردشگری میگوید: «۱۲ کشوری که در حال حاضر در پرونده ثبت نوروز در یونسکو حضور دارند و نوروز را جشن میگیرند جزو ایران فرهنگی محسوب میشوند و دارای فرهنگ مشترک هستند. چرا نباید از این ویژگی بهره برد؟ ایجاد تورهای مختلف با استفاده از چند کلیدواژه از جمله تور جاده ابریشم که در این سال ها مورد توجه یونسکو هم بوده، تور فارسیزبانها، تور نوروزی و… با یک دیپلماسی صحیح بین این کشورها میتواند گامی بزرگ در این باره باشد…ایران نسبت به ۱۱ کشور دیگر در زمینه نوروز سردمدارتر است و چرا از این ویژگی برای افزایش امنیت و صلح استفاده نکنیم؟»
اینکه چرا ایران نمیتواند از فرصتهای نوروزی برای جذب گردشگر استفاده کند، در درجه نخست باید پاسخ خود را در پاسخ به این پرسش بیاد که اساسا چرا ایران در زمینه توسعه فرصتها برای جذب گردشگری خارجی کامیاب نیست. این پرسش میتواند پاسخ خود را در نوع سیاست خارجی جمهوری اسلامی، نمود رسانهای ایران در جهان، خصایص ایدئولوژیک جمهوری اسلامی در زمینه مسائل فرهنگی و تمدنی، امنیت روانی و عینی حاکم بر ایران و مسائلی از این دست بیاید. اما فارغ از همه اینها، یکی دیگر از حیاتیترین مسائل در جذب گردشگر خارجی برای نوروز، به کیفیت و کمیت زیرساختهای گردشگری در کشور نیز باز میگردد.
«ناصر میلانی» – از فعالان گردشگری – به فرصتسوزیها در زمینه استفاده از نوروز برای حضور گردشگران خارجی اشاره میکند و میگوید: «یک گردشگر خارجی توقع دارد در مدت دو هفتهای که برای جشنهای نوروزی همه کشور تعطیل رسمی است، شاهد برنامههای مختلفی باشد اما ما چقدر توانستهایم با نوروز خود برای جذب گردشگران خارجی جذابیت ایجاد کنیم آنچنان که آنها برای ایرانیها جذابیت ایجاد کرده و در جشن کریسمس ایرانیها را به سمت خود میکشانند».
شاید باورش سخت به نظر بیاید، اما هستند اهالی اجرایی گردشگری در ایران که تمایل چندانی به سفر خارجیها به ایران در ایام نوروز ندارند؛ به علت ضعف در همان مسئله زیرساختها. «ابراهیم پورفرج» – رییس وقت جامعه تورگردانان ایران – در سال ۹۴ به این نکته اشاره کرده بود که از همکارانش خواسته است در صورت امکان برنامه سفر خارجیها را از نیمه فروردین اجرا کنند. به گفته او سفرهای داخلی نوروزی خود ایرانیها، «کنترل شرایط» را سخت میکند.
درواقع سخن پورفرج مبتنی بر کمبود زیرساختهای گردشگری است. چنانکه خود او در توضیح بیشتر میگوید: « در نوروز بیشتر جادهها شلوغ است. در هتلها با کمبود اتاق مناسب مواجهیم. ظرفیت هتلها از ماهها پیش توسط تورهای داخلی رزرو شده، برنامه رزرواسیون برخی هتلها به این مناسبت تغییر میکند و قیمتها بالا است. شرایط سفر در نوروز واقعا خاص است. اینطور نیست که ما واقعا تمایل نداشته باشیم گردشگران خارجی در این زمان به ایران سفر نکنند؛ اما وضعیت به شکلی است که کنترل آن را سخت میکند».
مشکلات ایدئوژیک؛ بار خاطر قدیمی بر شانه گردشگری
البته در بالا سعی شده است صرفا از جنبه گردشگری نوروز به مسئله گردشگران خارجی پرداخته شود و اینکه ایران چه اندازه توان زیرساختی و کمی / کیفی برای جذب گردشگر در زمینه نوروز را دارد؛ وگرنه بارز است که اساسا ایران به علت حاکمیت جمهوری اسلامی، دارای مشکلات اساسی ایدئولوژیک در زمینه جذب گردشگر خارجی و اساسا توسعه توریسم است که اجازه نمیدهد تمام ظرفیتهای ایران در این عرصه تحقق پیدا کند.
به عنوان یکی از برجستهترین موانع میتوان به مسئله پوشش و حجاب اجباری اشاره کرد. این مسئله آن اندازه مورد آزار بوده است که اخیرا نیز محل بحث بوده است و «محسن غرویان» – روحانی ساکن قم – خواستار آن شد که الزام حجاب برای گردشگران خارجی برداشته شود. او گفت: «همانطور که ما به کشورهای دیگر میرویم و طبق قوانین خودمان عمل میکنیم، باید به توریستها هم اجازه داده شود در کشور ما طبق قوانین خودشان عمل کنند». این سخن او با مخالفتهای قابل انتظار مواجه شد؛ مخالفتهایی که اساسا برآمده از سنت ایدئولوژیک جمهوری اسلامی هستند و بسیار بعید به نظر میرسد که تغییر کنند.
مسئله حجاب اجباری در زمینه گردشگری خارجی، یکی از معضلهای بزرگ و – ظاهرا – حلناشدنیست
مسئله پوشش و گردشگران خارجی آن اندازه محل بحث است که کار به استفتا از مراجع تقلید هم کشیده است. به عنوان مثال آیت صافی گلپایگانی، مرجع تقلید ساکن قم، که از مراجع بسیار پرنفوذ هم هست، از جمله مخالفان لغو الزام حجاب برای گردشگران خارجیست. یکی از مخالفان پوشش آزاد برای گردشگران خارجی است. او به استفتای “آیا لازم است حجاب را برای توریستها الزامی کنیم؟” چنین پاسخ داده است: «افراد توريست، از جهت حكم فقهی حجاب، تابع دين خود هستند؛ لكن همانگونه كه ملزم به رعايت ديگر قوانين كشور هستند نبايد اجازه داده شود برخلاف ارزشهای دینی و فرهنگی كشور اقدام كنند، و موجب اشاعه فساد و ابتذال اخلاقی شوند».
با چنین طرز فکری که بر ایران حکومت نیز میکند، پرسش منطقی باید این باشد که چرا یک گردشگر آلمانی باید کشوری مثل ترکیه یا مراکش را وا نهد و به ایران سفر کند؟! وقتی بسیاری از گردشگران ایرانی، تمایل دارند نوروز را در کشورهای دیگر و بدون محدودیتهای اجتماعی بگذرانند، چرا باید انتظار داشت که در نوروز، شاهد سیل گردشگران خارجی به ایران باشیم؟ آن هم در شرایطی که همانطور که در بالا دیدیم، ایران چنان در مسئله زیرساختهای گردشگری لنگ میزند که حتی فعالان گردشگری، تمایلی ندارند ایران در نوروز میزبان گردشگران خارجی باشد.