جشن نوروز در تاجیکستان جشنی سنتی و قدیمی است. هنگام سیطره نظام کمونیستی بر این کشور و تا پیش از سال ۱۳۷۰ شمسی انجام مراسم نوروز امری به غایت دشوار بود و نظام کمونیستی در تلاش بود که نوروز از این منطقه رخت بربندد که البته مردم تاجیکستان با پایبندی به سنتهای نوروز آن را با عناوینی چون «عید بهار» و «جشن کشاورزان» زنده نگاه داشتند.
مدتی است که جشن نوروز در این کشور بار دیگر احیا شده است و مردم نوروز را به یکدیگر شادباش میگویند و ۵ روز اول بهار را نیز به مناسبت جشنهای نوروزی تعطیل رسمی اعلام کردهاند. بسیاری از نوزادانی که روز ۲۰ یا ۲۱ مارس، که همزمان با اول نوروز است، به دنیا میآیند به دلیل علاقه بسیار والدینشان به نوروز، «نوروز»، «نوروزشاه» یا «نوروزگُل» نام میگیرند؛ این سنت خصوصا در بخش بدخشان تاجیکستان بیشتر است.
برخی از رسومات نوروز در تاجیکستان همانند ایران است اما برخی دیگر خاص تاجیکستان است. مراسم «حوت» یکی از مراسم مردم تاجیکستان است؛ این رسم بیشتر میان کشاورزان این کشور جاری و ساری بوده و از نظر کشاورزان حوت آخرین ماه سال بوده است که به همین دلیل از نظر آنها موسم کشت و کار به حساب میآمده است. در این مراسم مردم سوروسات جشن فراهم میکنند تا در سه شب اول ماه حوت در میهمانی گرد هم جمع شوند و آتش بیفروزند و رقص و بازی کنند.
«بلبلخوانی» از دیگر مراسم مردم تاجیکستان است؛ در این مراسم «گلگردانها» گلها را به صورت دستهدسته در میآورند و سرودخوانان آنها را در خاک میکنند. بیشتر سرودی با این مضمون خوانده میشود:
«گل آوردم از اون پایین / خبرت میکنم دهقان
بته غله به گلگردان / بهار نو مبارک باد!
گل زردک ثنا میگه / ثنای مصطفی میگه
به هر پهلو خدا میگه / بهار نو مبارک باد!»
این رسم گلگردانی در برخی از نقاط ایران نیز مرسوم است. برای مثال در برخی از روستاهای استان مازندران چنین رسمی هنوز پابرجا است. «مراسم گلگردانی» در تاجیکستان رسمی بسیار قدیمی است که به مناسبت بیداری طبیعت و آغاز شکوفهدهی مردم دستهدسته از کوهها و تپهها و دامنهها در حالی که گلهای بسیار چیدهاند به سوی روستا به راه میافتند و مژده رفتن زمستان و آمدن بهار میدهند. «مراسم سومنکپزی» یا همان سمنوپزی از دیگر رسوم مردم تاجیکستان است. (این رسم در میان مردم افغانستان نیز رایج است.) سومنک یا سمنو از غذاهای نوروزی است که در خانه کشاورزان فراوان یافت میشود. طبخ «باج» در نوروز یکی دیگر از رسوم تاجیکها است. در نوروز کلهپاچه گوسفند را با گندم میپزند و غذایی که به دست میآید «باج» نامیده میشود. پس از پختن باج مهمانی میگیرند و دور هم این غذا را میخورند. یکی از رسمهای دیگر در هنگام نوروز که در ایران هم رایج است خانهتکانی قبل از آغاز سال نو است. مردم تاجیکستان در ایام نوروز خانهتکانی میکنند تا گرد سال گذشته را از خانه بروبند. خانوادهها با طلوع اولین روز بهاری با سرعت وسایل خانه را خارج میکنند و پارچهای سرخرنگ که نشانه نیکی و خوشی ایام سال است روی سردر خانهها نصب میکنند و پس از آن وسایل را بار دیگر در خانه میچینند و پنجرهها را باز میگذارند تا هوای بهاری وارد خانهها شود. رژههای نوروزی از دیگر رسوم مردم تاجیکستان است.
پس از فروپاشی شوروی فشار بر برگزاری نوروز به مرور زمان کم شد. با اینکه هنوز تحویل سال نو میلادی در دوشنبه رسمیت دارد اما امامعلی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان، در نوروز سال ۱۳۹۰ چندین بار بر نوروز تاکید کرد. او در نوروز سال ۱۳۹۲ در سخنانی گفت: «جشن نوروز تاریخ شش هزار ساله داشته، به هیچ مذهب ربطی ندارد و تابع هیچ مفکوره یا جهانبینی دینی و مذهبی نیست.» رحمان در همین سخنرانی اذعان کرد «آنهایی که امروز بر ضد این جشن مردمی سروصدا بلند میکنند یا سخت متعصب و تنگنظر هستند یا تاریخ ملت، رسم و آیینهای اجدادی و ارزشهای جاویدانی آن، خلاصه تقدیر ملت برای آنها کاملا اهمیت ندارد.»
جشنها و سنن دیگر نیز بر مراسم نوروزی در تاجیکستان تاثیر گذاشتهاند و جشنهای رایج در شوروی سابق یا سال نو مسیحی تاثیرات بسزایی بر نوروز داشتهاند؛ برای مثال «بابا دهقان و ملکه نوروز» دو قهرمان اصلی برنامههای نمایش نوروزی هستند که تقلیدی است از «بابای برفی» یا همان «بابا نوئل» و «برفک» همان اِسنِگوروچکای روسی یا ملکه برف است.
از طرفی برخی از رسومات نوروزی مانند چهارشنبهسوری، رسم تحویل سال نو یا سیزدهبهدر در تاجیکستان به فراموشی سپرده شدهاند. (برای بیشتر دانستن درباره مراسم نوروز و کموکیف آن در گذر تاریخ خواندن مقاله «نوروز در تاجیکستان: نماد فرهنگ ملی یا ابزار سیاسی؟» بسیار سودمند است.)