کودکِ تازه‌به‌دنیاآمده بدون مراقبت دیگری زنده نمی‌ماند؛ اما همین نوزاد هم با حداقلی از مهارت‌های اجتماعی به دنیا می‌آید تا بتواند نیازهای‌اش را نشان دهد و یک ارتباط امن با مراقب خود برقرار کند. قابلیت یادگیری و رشد مهارت‌های اجتماعی در افراد به موازات رشد جسمی به وجود می‌آید. بدون برخورداری از این مهارت‌ها کودک از گروه همسالان خود طرد و آهسته‌آهسته از اجتماع حذف می‌شود. چنین کودکی می‌تواند هم به خود و هم به جامعه اطراف خود آسیب برساند.
مهارت اجتماعی چیست؟
مهارت اجتماعی به معنی توانایی شخص برای مستقل عمل‌کردن در محیط اجتماعی است. مهارت اجتماعی یعنی فردی که در جامعه و با دیگران زندگی می‌کند، قادر به برآوردن نیازهای خود و دستیابی به اهداف‌اش باشد؛ البته این مورد فقط یک روی سکه است. زیرا فردی که فقط به خود اهمیت می‌دهد به‌زودی محبوبیت خود را از دست می‌دهد و از جامعه طرد خواهد شد. بنابراین روی دیگر سکه این مهارت‌ها، که اتفاقا بسیار مهم است، درنظرگرفتن نیازها و اهداف دیگران و توانایی همدلی‌کردن با آن‌ها ست.
یادگیری کنارآمدن با احساسات مثبت و منفی
مهم‌ترین مسئله برای رشد مهارت‌های اجتماعی در کودکان، آموزش این نکته است که چگونه آگاهانه احساسات مثبت و منفی خود را بشناسند و طبقه‌بندی کنند. سعی نکنید وقتی مشکلی برای کودک پیش می‌آید و او تحت فشار است – حتی اگر به زعم شما بی‌اهمیت است – حواس او را پرت کنید، موضوع را عوض کنید یا بی‌اهمیت جلوه دهید یا احساس او را انکار کنید؛ بلکه با او گفتگو کنید وکمک کنید احساس‌اش را آگاهانه بشناسد و مدیریت کند.
اما این‌که کودک فقط احساس خود را بشناسد کافی نیست. هوش هیجانی یعنی ادراک و شناسایی احساسات خود و دیگران. برای آموزش شناخت احساسات دیگران، راجع به احساسات خود واضح و شفاف با کودک حرف بزنید. هنگام حرف‌زدن مستقیم در چشم‌های‌اش نگاه کنید و مطمئن شوید که احساس شما را درک کرده است. از فرستادن پیام‌های متناقض خودداری کنید. مثلا اگر از رفتار کودک عصبانی هستید و چهر‌ه‌تان این را نشان می‌دهد در پاسخ به کودک نگویید که «نه عصبانی نیستم»؛ چرا که او در درک احساس واقعی شما سردرگم خواهد شد.
چگونه مهارت‌های اجتماعی را به کودکان بیاموزیم؟
یادگیری مهارت‌های اجتماعی و هیجانی می‌تواند از طریق تمرین‌های مختلف پیش برود. به عنوان مثال:
- پانتومیم احساسات
بازی «حدس بزن چه احساسی دارم» را با کودک انجام دهید. احساسات متفاوت را بدون کلام نمایش دهید و از کودک بخواهید حدس بزند چه حسی را نشان داده‌اید یا از او بخواهید تا احساسات مختلف را نمایش بدهد و شما حدس بزنید.
- ایفای نقش
در این بازی نقش‌های مختلف را به کودک پیشنهاد‌کنید تا بازی کند. مثل معلم، آتش‌نشان، کارگر، دزد و نقش‌های دیگر. این بازی باعث می‌شود کودک به صورت درونی با احساسات نقش‌های دیگر درگیر شود و آن‌ها را بشناسد. این بازی همچنین موجب رشد زبان و تعامل اجتماعی می‌شود.
- انجام بازی گروهی و تیمی
برای این‌که کودک بیاموزد با افراد دیگر و گروهی کار کند و به قوانین گروه احترام بگذارد، لازم است با او بازی یا فعالیت‌های گروهی را تمرین کنید. مثلا با هم آشپزی یا باغبانی کنید و وظایف را تقسیم کنید.
- بازی «چطوری مسئله حل می‌شه؟»
مشکل فرضی را مطرح کنید و انواع روش‌های درست و غلط حل مشکل را بازی کنید و به روش بهتر جایزه بدهید.
فراموش نکنید نداشتن مهارت‌های اجتماعی مناسب می‌تواند:
- موجب واکنش‌های پرخاش‌گرانه کودک به مسائل کوچک و بزرگ روزمره شود.
- کودک شما را از برقراری ارتباط با همسالان و در نهایت جامعه محروم کند.
- مشکلات حقوقی و قانونی برای کودک شما ایجاد کند.
- و کودک شما را دچار مشکلات شدید یادگیری و آموزشی کند.
منابع:
– Soziale Kompetenz bei Kindern: Sozialkompetenz fördern und trainieren