خودکشی کودکان چنان ترسناک و اندوهبار است که سخنگفتن از آن در بسیاری از کشورها تابو است؛ اما در کشوری که چند میلیون کودک به جای مدرسهرفتن در خیابانها کار یا زندگی میکنند و هیچ هزینهای برای شادی نمیشود و فشار اقتصادی کمر مردم را خم کرده است، خودکشی کودکان آرامآرام در اذهان عمومی عادی میشود.
واقعیت این است که در جامعه امروز ایران کودکان و نوجوانان بخشی از قربانیانی هستند که بر اثر خشونت ناشی از فقر و فشارهای اجتماعی افسرده میشوند و دست به خودکشی میزنند. محمدمهدی تندگویان، معاون ساماندهی امور جوانان وزارت ورزش و جوانان، میگوید علاوه بر گروه سنی ۲۵ تا ۳۴ سال و ۳۵ سال به بالا، که بیشترین آمار اقدام به خودکشی را دارند، چند سالی است که میان افراد زیر ۱۷ سال هم اقدام به خودکشی مشاهده شده است. به گفته او طبق آخرین آمار تا پایان سال ۱۳۹۶ در کل کشور ۲۱۲ نفر زیر ۱۷ سالگی اقدام به خودکشی کردهاند. دکتر ملکوتی، رئیس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران، درباره برخورد مسئولان با مقوله خودکشی کودکان میگوید: «اگر مادر حاملهای در بیمارستانی فوت کند، همان نیمهشب خبرش را به وزارتخانه میرسانند؛ اما اگر کودکی در شهری خودکشی کند، هیچکسی از آن خبردار نمیشود؛ مگر اینکه رسانهها آن را اعلام کنند.» این یعنی آماری که از میزان خودکشی کودکان اعلام شده است شاید حتی نزدیک به آمار واقعی هم نباشد.
دکتر ملکوتی ادامه میدهد: «ابتدا باید قبول کنیم که خودکشی در کشور زیاد شده و در مرحله بعد برای کمشدن آن تصمیم بگیریم. اینکه بگوییم چیزی نیست یا آمار را جدی نگیریم و از آن عبور کنیم و به دروغ بگوییم آمار کم شده، نتیجه این میشود که آمار خودکشی سال به سال بیشتر میشود و بحران جدی کشور را فرا میگیرد؛ در واقع میتوانم بگویم که برنامههای پیشگیری از خودکشی در کشور جدی نیست و باید به شکل جدیتری اجرا شود.»
عوامل خطرساز برای اقدام به خودکشی در کودکان
افسردگی
اولین و مهمترین عامل خطرساز، افسردگی است. تحقیقات نشان میدهد که احتمال خودکشی کودکانی که به اختلالات خلقی مانند افسردگی مبتلا هستند، پنج برابر بیشتر از سایر کودکان است.
عوامل هیجانی
تلاش قبلی برای خودکشی: احتمال خودکشی کودکی که قبلا اقدام به خودکشی کرده، بسیار بیشتر از کودکی است که هیچگاه به این کار دست نزده است.
– احساس ناامیدی: احساس یاس موجب میشود که کودک فکر کند هیچ کنترلی بر خود یا محیط اطراف ندارد. غالبشدن این احساس که اوضاع هیچگاه بهتر نخواهد شد، کودک را مستعد اقدام به خودکشی میکند.
– اختلال خوردن: خطر خودکشی، نوجوانان مبتلا به پرخوری عصبی را بیش از سایر کودکان تهدید میکند.
– سوءمصرف موادمخدر: طبق تحقیقات نوجوانانی که مواد مصرف میکنند به افسردگی چشمگیری مبتلا هستند و از مواد مخدر برای تسکین دردهای خود استفاده میکنند. از سوی دیگر مصرف مواد مخدر احتمال افسردگی و بروز رفتارهای خودتخریبگر را در فرد افزایش میدهد. این عامل میتواند موجب رفتارهای مرگباری چون اوردوز یا رانندگی بعد از مصرف بشود.
– روانپریشی: احتمال خودکشی در کودکانی که توهم شنیداری دارند و صداهای موهومی را میشنوند که به آنها میگوید به خود آسیب برسانند، بسیار زیاد است.
عوامل محیطی
– پیشینه خانوادگی: چنانچه والدین یا بستگان نزدیک کودکی اقدام به خودکشی کرده باشند، خطر خودکشی کودک نیز افزایش مییابد.
– رخدادهای تنشزای زندگی: فقر و فشار اقتصادی و بیکاری در خانواده، مشاهده خشونت شدید، بیماریهای سخت و طولانیمدت، به این دلیل که موجب افسردگی میشوند، خطر خودکشی را افزایش میدهند.
– جداییهای معنادار: مرگ عزیزان یا طلاق والدین میتواند موجب احساس طردشدگی، تنهایی و کاهش اعتماد به نفس در کودک شود؛ این امر خطر بروز رفتارهای خودتخریبی مثل خودکشی را افزایش میدهد.
– سوءرفتار جسمی یا جنسی: کودکانی که مورد آزارهای جسمی یا جنسی قرار گرفتهاند دنیا را جایی ناامن میبینند و خود را قربانی و آسیبپذیر. این طرحواره میتواند به بروز رفتار خودتخریبی مانند خودکشی بینجامد.
– شکست تحصیلی
– ارتباط ضعیف با همسالان و انزوای اجتماعی
– تنشها و مشکلات شدید خانوادگی
– شنیدن خبر خودکشی دیگران میتواند عاملی باشد که کودک افسرده به خودکشی فکر کند و به انجام آن تمایل پیدا کند.
چه باید کرد؟
اگر فکر میکنید کودک شما در معرض خودکشی قرار دارد، از خودکشی حرف زده یا در این رابطه اقدام کرده است، میتوانید این کارها را انجام دهید:
– فورا کمک تخصصی بگیرید. در بسیاری از کشورها مراکز بهداشت روان یا سرویس ویژه خودکشی وجود دارد که افراد میتوانند با آنها تماس بگیرند و درخواست کمک کنند. در ایران متاسفانه چنین امکانی وجود ندارد. با این وجود سعی کنید بهسرعت از یک روانپزشک یا روانشناس کمک بگیرید یا به اورژانس بخش روانی بیمارستان مراجعه کنید. توجه داشته باشید که گاهی حتی چند ساعت دیر اقدامکردن میتواند صدمات جبرانناپذیری ایجاد کند.
– حذف وسایل خطرناک. دارو، سم، پاککننده شیمیایی، طناب، اشیای تیز و هر وسیلهای را که خطرساز است از دسترس کودک دور نگه دارید.
– بعد از مراجعه به متخصص و زمانی که خطر رفع شد یا زمانی که فهمیدید تصمیم کودک جدی نبوده و خطر فوری او را تهدید نمیکند، با او حرف بزنید و کمک کنید هیجان او کم شود. از کماهمیتشمردن احساس او خودداری کنید. نگویید که اوضاع آنقدر بد نیست که به خودکشی فکر کند؛ بلکه با او همدلی کنید و بگویید علیرغم اینکه اوضاع خوب نیست و او غمگین است؛ اما راهحلهای دیگری نیز وجود دارد و شما همیشه آماده کمک به او هستید.
– به کودک اطمینان دهید که میتواند در مورد هر مسئلهای که نگراناش میکند و هر اتفاقی که افتاده با شما صحبت کند. بگویید اگر تمایل به رفتارهایی خودتخریبگر دارد یا به خودکشی فکر میکند، میتواند با شما درباره آن حرف بزند و به شما اعتماد کند.
منبع
– کمکم کن غمگینم (راهنمای پیشگیری و درمان افسردگی در کودکان و نوجوانان)، دیوید جی فاسلر