آتش‌کده آذرگشسب و تخت سلیمان

بیر اوشاقلیقدا خوش اولدوم اودا یئر گؤی قاچاراق

قوش کیمی داغلار اوچوب ، یئل کیمی باغلار گئچدی

صونرا بیردن قاطار آلتیندا قالیب ، اوستومدن

دئیة بیللم نه قدر سئل کیمی داغلار گئچدی

اورة گیمدن خبر آلسان: « نئجه گئچدی عؤمرون ؟»

گؤز یاشیملا یازاجاق « من گونوم آغلار گئچدی»

(شهریار)

«تخت سلیمان» یا همان «آتشکده‌ آذرگُشَسب» نام محوطه‌‌ تاریخی عظیمی است در نزدیکی تکاب و روستای تخت سلیمان. شهرستان تکاب یکی از شهرستان‌های آذربایجان غربی است که در جنوب شرقی این استان قرار گرفته است. تخت سلیمان در ۴۹ کیلومتری شمال شرق تکاب قرار دارد.

تخت سلیمان بزرگ‌ترین مرکز آموزشی-مذهبی-اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان پیش از اسلام به شمار می‌آمد. بیش‌تر پادشاهان ایران پس از نشستن بر تخت پادشاهی به این نیایشگاه می‌رفتند و به درگاه خدا نیایش می‌کردند و هدایایی نیز تقدیم می‌کردند. این بنای تاریخی و عبادتگاه ایرانیان اما در سال ۶۲۴ میلادی و در حمله‌ هراکلیوس، امپراتور رومیان تخریب شد. پس از حمله‌ مغول به ایران، «آباقا خان»، برادرزاده‌ هلاکو خان، پس از گرویدن به دین اسلام بر ویرانه‌های تخت سلیمان مسجدی ساخت که این مسجد نیز بعدها ویران شد و تنها کاشی‌هایی با نقوش و خط برجسته از آن به جا مانده است که هم‌اکنون در موزه‌ «رضا عباسی» نگهداری می‌شود.

آذرگشسب به معنای آتش اسب نر است و بر اساس افسانه‌های ایرانی دلیل این نام‌گذاری این است که کیخسرو به هنگام گشودن «بهمن دژ» در نیم‌روز با تیرگی شبانه که دیوان با جادوی خود پدید آورده بودند، روبه‌رو شد. آنگاه آتشی بر یال اسب وی فرود آمد و جهان را بار دیگر روشن کرد و کیخسرو پس از پیروزی و گشودن بهمن دژ، به پاس این یاوری اهورایی، آتش فرودآمده را آن‌جا بنشاند و آن آتش و جایگاه به نام آتش اسب نر (گشسب یا گشنسب) نام گرفت.

آتشکده‌ ایرانی آذرگشسب در سال ۱۳۸۲ به عنوان چهارمین اثر باستانی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. در این منطقه بقایای حضور انسان از هزاره‌ قبل از میلاد تا قرن یازدهم هجری دیده می‌شود. اوج شکوه و هیمنه‌ تخت سلیمان به دوره‌ ساسانی بازمی‌گردد که آتشکده‌ آذرگشسب در آن‌جا ساخته شد و آتش آن به مدت بیش از هفتصد سال نمادی از اقتدار آئین زرتشت محسوب می‌شد. در ایران باستان سه آتشکده‌ اصلی و بزرگ وجود داشته است؛ آتشکده‌ کاریان (استان فارس) که به موبدان ارتباط داشته، آتشکده‌ بُرزین‌مهر (استان خراسان رضوی) که متعلق به کشاورزان بوده است و آتشکده‌ آذرگشسب که به ارتشیان تعلق داشته است.

مجموعه‌ بناهای تاریخی که در تخت سلیمان قرار دارند در اطراف دریاچه‌ای طبیعی واقع شده‌اند. آب این دریاچه که از عمق ۱۱۶ متری از درون زمین به سطح آن می‌آید و به زمین‌های اطراف می‌رسد دارای املاح بسیاری است. آتشکده آذرگشسب در ضلع شمالی این دریاچه قرار گرفته است و دارای نمایی چهارطاقی است که درون آن محراب آتش قرار گرفته و راهروهای مخصوص مراسم عبادی اطراف آن را فراگرفته است. در سمت راست این چهارطاقی دومین اتاق این آتشکده قرار گرفته که در آن آتش را زمانی که برای نیایش در معرض دید قرار نداشت شعله‌ور نگاه می‌داشتند. در ضلع شمال غربی، ایوان بلند ساسانی که به ایوان خسرو معروف بود و از آجر قرمز و ساروج ساخته شده بود قرار داشت که از آن تنها دیوارهایی باقی مانده است که هنوز شاخص این بنا شناخته می‌شود. به گفته‌ محققان و باستان‌شناسان قدمت این بنا به بیش از ۳ هزار سال قبل برمی‌گردد. آذرگشسب در کنار دریاچه‌ ارومیه قرار گرفته و در گذشته کاخ‌های بسیار باشکوهی در اطراف آن ساخته شده است.

در نزدیکی تخت سلیمان و آتشکده‌ آذرگشسب دو مجموعه‌ باستانی دیگر به نام‌های «زندان سلیمان» و «تخت بلقیس» قرار دارند؛ در اطراف زندان سلیمان آثاری کشف شده است که به دوره‌ مادها و سکاها تعلق دارد که بر اساس این کشفیات می‌توان تاریخ این منطقه را به هزار سال پیش از میلاد مسیح نسبت داد. برخی از تاریخ‌نویسان مکان تولد «زرتشت» پیامبر ایرانی را به این مکان نسبت می‌دهند. مورخان ایران و عرب همچون ابن خردادبه و بلاذری و ابن فقیه و حمزه‌ اصفهانی شهر شیز یا همان تخت سلیمان امروزی را زادگاه زرتشت می‌دانند (تکاب افشار، علی محمدی، ناشر: مولف کتاب، ۱۳۶۹ ص ۹۲). برخی از محققان نیز شهر شیز را تخت سلیمان نمی‌دانند و معتقد هستند که این اشتباه را نخستین بار «سر هنری راولنسن»، مستشرق و ایران‌شناس نامدار انگلیسی که موفق به خواندن سنگ‌نبشته‌ میخی «بیستون» شد، مرتکب شده است که خرابه‌ تخت سلیمان را شهر قدیم شیز تصور کرده است.

گفته می‌شود در سال‌های اخیر کاوش‌های بسیاری در این محل صورت گرفته که حتی محل تهیه سنگ‌هایی که آتشکده از آن ساخته شده است را نیز نشان می‌دهد؛ محلی که قدمتش به دوران پارینه‌سنگی بر می‌گردد. مدتی است که هر ساله گروهی از زرتشتیان در اواخر شهریور‌ ماه به این آتشکده می‌آیند و آئین «گاهنبار» یا «جشن داد و دهش» را برگزار می‌کنند. «گاهنبار» یا گاه‌بار یا گهنبار در اسطوره‌های زرتشتی به شش روزی می‌گویند که طبق باور زرتشتیان خداوند جهان را آفریده است.

جاذبه‌های گردشگری استان آذربایجان غربی بسیار است که از آن جمله می‌توان به آبشار سلماس، بازار خوی، پیست اسکی خوشاکو، دخمه‌ سنگی فرهاد، دریاچه‌ ارومیه، غار سهولان، آرامگاه شمس تبریزی و قره کلیسا اشاره کرد.