سی و دومین نمایشگاه کتاب تهران، شنبه ۱۴ اردیبهشت ۹۸ به اتمام رسید. امسال ۲۳۹۸ ناشر داخلی در نمایشگاه کتاب حضور داشتند و ۳۰۰ هزار عنوان کتاب در معرض تماشا و فروش گذاشته شد. همچنین ۸۰۰ ناشر خارجی نیز در نمایشگاه کتاب تهران شرکت کردند و ۱۴۰ هزار عنوان کتاب را به همراه خود آوردند.
کیفیت حضور خارجی‌ها در نمایشگاه ۹۸
کمیته علمی فرهنگی نمایشگاه در این دوره ۱۶۰ برنامه برگزار کرد که شامل تجلیل از نویسندگان، برگزاری یادبودها و برنامه‌های از این دست می‌شد. مهمان ویژه نمایشگاه کتاب امسال تهران نیز کشور چین بود. همچنین به گفته قائم‌مقام نمایشگاه، با کشورهایی چون عراق و یونان نیز «قرارهای خوبی» گذاشته شد تا در نمایشگاه‌های دو کشور، غرفه رایگان، به یکدیگر اعطا شود.
اگرچه نوع حضور ناشران خارجی نیز منتقدان خود را دارد. «احسان محمدی» – گزارشگر عصر ایران – در این باره می‌نویسد: «لزوم حضور بعضی از کشورها را درک نمی‌کنم. اینکه باشند تا پیشوند «بین المللی» را بر آن گذاشت آیا توجیه مناسب یا دلیل است؟ به غرفه ایتالیا رفتم، در فضایی بزرگ فقط توی یک قفسه کمتر از ده جلد کتاب گذاشته بودند و دیگر هیچ! این بخش معمولاً بسیار خلوت و کم مشتری است».
گرانی کتاب
امسال همچنین در نمایشگاه کتاب تهران، ۹۹ میلیارد تومان کتاب فروخته شد که از رشدی ۳۷ درصدی نسبت به سال قبل حکایت می‌کرد. این در حالی بود که برخی از آثار نسبت به سال قبل ۴۰ تا ۷۰ درصد افزایش قیمت داشتند. در ایران قیمت کتاب بسیار بالا رفته است. بحرانی که ناشی از گرانی قیمت کاغذ و دیگر اقلام مورد نیاز چاپ کتاب است. با توجه به این مسائل است که ناظران بر این باور هستند این میزان از فروش کتاب ناشی از فروش تعداد بیشتر کتاب نبوده است بلکه متاثر از بالارفتن قیمت کتاب‌ها بوده است.
«ناصر» که یک دانشجوی اراکی‌ست می‌گوید از لیست ۲۰تایی‌اش برای خرید کتاب، احتمالا تنها بتواند پنج تا از آن‌ها را بخرد. او می‌گوید: «همیشه دلم می‌خواست پک کامل تن تن را داشته باشم. امسال گذاشتمش در لیست خرید اما قیمتش یک میلیون و ۸۰۰ هزار تومان بود که واقعا برای من دانشجو زیاد است».«سارا» نیز که مترجمی زبان عربی می‌خواند درباره تجربه خودش از گرانی کتاب می‌گوید: «همه قیمت‌ها واقعا بالا بودند. من یک کتاب شعر عربی می‌خواستم که قیمتش ۲۲۰ هزار تومان در می‌آمد. بیشتر نتوانستم جلو بروم».
نمایشگاه کتاب در مصلای تهران برگزار شد؛ بسیاری از ناشران از فضای مصلا برای برگزاری نمایشگاه ناراضی هستند
سویه‌های ایدئولوژیک نمایشگاه کتاب تهران
در کشورهایی چون ایران که تحت سیطره نظام‌های ایدئولوژیک قرار دارند، طبیعی‌ست که پدیده‌هایی مانند نمایشگاه کتاب نیز خالی از جلوه‌های ایدئولوژیک نباشند و حتی سعی شود از طریق آن تبلیغات مطلوب نظام سیاسی مستقر صورت بگیرد. این نمایشگاه خالی از سویه‌های ایدئولوژیک نبود که هیچ، حتی به اذعان مسئولان آن، این سویه‌ها بسیار پررنگ نیز می‌شد.
«قادر آشنا» – قائم‌مقام نمایشگاه کتاب تهران – در سخنان خود از محوریت بحث سیاست خارجه گفت و اینکه «کشورهای مقاومت» باید محور قرار بگیرند و فعالیت در «حوزه ادبیات پایداری و مقاومت» نمود بیشتری پیدا کند. او گفت: «در این دوره برخی از کشورهایی که در محور مقاومت هستند، نتوانستند در نمایشگاه تهران حضور یابند.اما ما باید تلاش کنیم ضمن حضور این کشورها در تهران توانمندی‌های نشر ایران را در حوزه مقاومت معرفی کنیم».
بازداشت ۳۲ سارق در طول ۱۱ روز نمایشگاه!
در این دور از نمایشگاه کتاب تهران، چندین تن سارق نیز بازداشت شدند. فرمانده یگان پلیس مستقر در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران از دستگیری ۳۲ سارق در طول ۱۱ روز برگزاری این نمایشگاه خبر داد. به گفته سرهنگ «عباس کرمی‌راد»، سرقت گوشی تلفن همراه، بن کتاب، وجه نقد و کیف پول از جمله شایع‌ترین سرقت‌ها بود.
سرهنگ کرمی‌راد در توضیح بیشتر گفت: «در یک مورد، فردی که اقدام به سرقت سه جلد کتاب مرجع انگلیسی به ارزش بیش از یک میلیون تومان از یکی از ناشران ایرانی کرده بود، دستگیر شد. در موردی دیگر زنی سابقه دار که در دوره‌های قبلی نمایشگاه کتاب نیز سابقه دستگیری داشت، دستگیر شد، این زن با شیوه‌ای خاص و از طریق نزدیک شدن به غرفه داران و پرسیدن سوال اقدام به سرقت تلفن همراه آنان و لوازم روی میز کرده بود».
خامنه‌ای و شاملو!
خامنه‌ای تقریبا هر ساله از نمایشگاه کتاب تهران بازدید می‌کند و امسال نیز او به همراه مسئولان مربوطه در نمایشگاه کتاب حضور داشت. اما حضور او امسال به جهت انتشار یک تصویر از او خبرساز شد. از حضور خامنه‌ای در نمایشگاه امسال کتاب تهران تصویری منتشر شد که او را در حال ورق‌زدن کتاب شعری از «احمد شاملو» – شاعر شهیر ایرانی – نشان می‌دهد.
این تصویر زمانی مهم می‌شود که به یاد بیاوریم تمام تصاویر مربوط به خامنه‌ای باید از کانال‌های رسمی زیر نظر او تاییدیه انتشار بگیرند و عرف بر این است که رسانه‌ها تصاویری را منتشر می‌کنند که رسانه‌های بیت رهبری در ابتدا منتشر می‌کنند. اهمیت دیگر این تصویر نیز در این است که بدانیم احمد شاملو اگرچه در برهه انقلاب ۵۷ همراه و همگام انقلابیون بود، اما پس از انقلاب ۵۷ و استقرار نظام اسلامی، با تلخی و انتقاد بسیار با این نظام روبرو شد.
این تصویر از خامنه‌ای همراه با کتابی از شاملو در دست خبرساز شد
«احترام به حقوق مولف»
یکی دیگر از مسائل جالب‌توجه در این دوره از نمایشگاه، افتتاح یک نمایشگاه جنبی کوچک در درون نمایشگاه کتاب بود به نام «احترام به حقوق مولف». در این بخش کتاب‌هایی به تماشا نهاده شدند که ناشران آن‌ها، کپی‌رایت آن‌ها را از ناشران خارجی خریداری کرده بودند و سپس آن را به فارسی ترجمه کردند. این مسئله و نمایشگاه از این رو مهم است که به یاد بیاوریم ایران تاکنون به پیمان کپی‌رایت نپیوسته است. اینکه در چنین وضعیتی، ناشرانی هستند که تلاش خود را بر رعایت کپی‌رایت آثار منتشرشده خارجی قرار می‌دهند، قابل تحسین است. همچنین در گوشه کنار نمایشگاه می‌شد به راحتی بنرهایی را دید که به مخاطب پیشنهاد می‌کرد: «کتاب قاچاق نخریم». خرید کتاب قاچاق اگرچه به معنای بی‌توجهی کامل به حقوق نویسنده و ناشر است، در ایران امروز و وضعیت اقتصادی آن، تا حدی قابل درک نیز است. کتاب قاچاق چندین برابر ارزان‌تر از نسخه رسمی و اصل خود است.
نمایشگاه «تکراری» کتاب تهران یا «رویدادی ارزشمند»؟
البته نمایشگاه کتاب تهران منتقدانی بدبین نیز دارد. منتقدانی که نمایشگاه کتاب تهران را شبیه یک پاتوق و مکانی برای گذران وقت می‌دانند تا مکانی برای اهل مطالعه. «علی زمانی» – از گزارش‌نویسان داخل کشور – در انتقاد از رخوت و عدم تنوع در نمایشگاه کتاب تهران می‌گوید: «نمایشگاه کتاب تهران ۹۸ اختتامیه خود را ثبت کرد. نمایشگاهی که هر سال به فروشگاهی بزرگ با کتاب‌های تکراری شبیه‌تر می‌شود؛ کتاب‌هایی که اگرچه هیچ تغییری نمی‌کنند اما قیمتشان بالا و بالاتر می‌رود. گشتی در نمایشگاه کتاب تهران به خوبی نشان می‌دهد که این نمایشگاه دیگر جایی برای اهل مطالعه نیست. نمایشگاه امسال مملو بود از جوانانی که برای تفریح و سلفی و گذران وقت، رهسپار میعادگاه کتابخوان های تهران شده‌اند. ناشران مختلف و حتی آنانی که در حوزه‌های تخصصی کار می‌کردند، اگرچه غرفه‌های شلوغی داشتند اما عملا کتاب به فروش نمی‌رفت. مردم، داغ نان دارند و نه کتاب. این، عصاره حرف خیلی‌ها بود».
اما علی‌رغم این بدبینی، نگاه‌هایی نیز وجود دارند که نمایشگاه کتاب تهران را با وجود ایرادها و انتقادها، رویدادی مثبت ارزیابی می‌کنند که «باید» از آن حمایت کرد. گزارش‌نویس «عصر ایران» درباره سی‌ودومین نمایشگاه کتاب تهران می‌گوید: «می‌شود با عینک تیره به سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب نگاه کرد، ده‌ها ایراد گرفت، نقدکردن البته که ضروری است اما در این روزهای ناآرام، برگزاری محترمانه این رویداد ارزشمند است. اتفاق مبارکی است و باید از آن حمایت کرد که راه اصلاح امور و پیشرفت نه با مشت‌های گره‌کرده از کف خیابان‌های تفتیده، که از فضای آرام کتاب و کتابخانه می‌گذرد…کتاب بخوانیم، خوب و عمیق، تا مجبور به تکرار خطاهای تاریخی نشویم».