در اردیبهشت ۱۳۹۶ بود که یک خبر تلخ فضای رسانه ای ایران را در برگرفت. جان باختن ۴۳ کارگر معدن در معدن یورت شهر آزادشهر در استان گلستان، رخدادی بود که بهار شهروندان ایرانی را به زمستانی از غم بدل کرد. اگرچه جان باختن کارگران در ایران بر اثر حوادث کاری در ایران، اتفاقی معمول محسوب می شود اما حجم بالای تعداد کارگران جان باخته در معدن یورت، افکار عمومی را دگرباره نسبت به مساله امنیت کارگران، حساس کرد.
کارگران جان باخته در این فاجعه، بر اثر نشت گاز و انفجار متعاقب آن جان خود را از دست دادند. نکته آنکه این حادثه لزوما خارج از اراده انسانی نبود و در واقع غفلت کارفرمایان نیز عامل مهمی در پدیدآمدن چنین اتفاقی بود. چنانچه «ابوطالب سوسرایی» یکی از معدنچیان حاضر در این حادثه به خبرگزاری ها گفته بود: «معدن یورت آزادشهر سنسور تشخیص نشت گاز ندارد و علت اصلی این حادثه هم انفجار گاز به دلیل نشت آن بود. هیچ گاه نکات ایمنی در این معدن رعایت نمی شد و این یکی از دلایلی بود که منجر به این حادثه شد».
فاجعه معدن یورت جان ۴۳ کارگر ایرانی را گرفت. مقصر کارفرما بود.
اما مرگ کارگران معدن یورت تنها تکه ای از پازل مصیبت روزانه ای ست که بر سر کارگران ایرانی آوار می شود. ایران یکی از بالاترین نرخ ها را در مرگ و میر و جراحت و مصدومیت ناشی از حوادث کاری دارد. در فروردین ۹۶، «حامد مظاهریان» – معاون وزیر راه – به مرگ بالای کارگران بر اثر حوادث کاری اشاره کرده بود و اذعان کرده بود در ایران سالانه ۱۵۰۰ کارگر جان خود را بر اثر حوادث کاری از دست می دهند. به گفته معاون وزیر راه، بیش از ۶۰ درصد از این عدد مربوط به حوادث ساختمانی است.
مظاهریان خود درباره این تعداد بالای جان باختگی کارگران ایرانی گفت: « متأسفانه این آمار که نسبت به نرم جهانی رقمی غیرقابل قبول به شمار می‌رود سالیانه مرگ نزدیک به یک‌هزار و ۵۰۰ نفر را بر اثر حوادث کار در کشور نشان داده که ۶۰ درصد از این رقم مربوط به حوادث ساختمانی است». به گفته معاون وزیر راه و ترابری، روزانه ۳ خانواده در کشور از این حوادث صدمه می‌بینند.
اعدادی که پزشکی قانونی در این حوزه بیرون داده است کاملا موید سخنان حامد مظاهریان است. پزشکی قانونی اعلام کرده است که طی ۱۰ سال (از ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۶)، ۱۵ هزار و ۹۹۷ نفر بر اثر حوادث کاری جان خود را از دست دادند. از این تعداد ۲۳۰ نفر زن بودند. بیشترین آمار جان باختگان نیز طبق انتظار مربوط به تهران با بیش از سه هزار کارگر جان باخته و کمترین نیز متعلق به خراسان جنوبی با ۱۱۳ کارگر جان باخته است.
جان باختن کارگران ایرانی بر اثر حوادث کاری، تقریبا اتفاقی روزمره است!
استان های تهران، اصفهان، و خراسان رضوی در راس این لیست و استان های کهگیلویه و بویراحمد و ایلام و خراسان جنوبی در انتهای لیست میزان کارگران جان باخته قرار می گیرند. پرپیداست که انگار هرچه میزان توسعه یافتگی یک استان بیشتر است، میزان جان باختگی کارگران آن نیز بیشتر است!
اما با این حال و با وجود اینکه حتی مقامات دولتی هم از نرخ بالای مرگ و میر ناشی از حوادث کاری ابراز نگرانی می کنند، و وعده بهبود وضعیت را می دهند، برخی از ناظران و پژوهشگران این حوزه، به این ابراز نگرانی ها و وعده ها به دید نومیدی می نگرند. از جمله «فرشاد اسماعیلی» – پژوهشگر حقوق کار و تامین اجتماعی – در گفتگویی در مرداد ۹۷ صراحتا می گوید: « وقتی در سطح هر سه قوه توجه ویژه‌ای به پیشگیری از حوادث ناشی از کار و ارتقای ایمنی کارگاه‌ها و شرایطِ کارِ نمی‌شود، نمی‌توان قضاوتی غیر از این داشت که برای حفظ جان کارگران هیچ اراده سیاسی وجود ندارد»
اسماعیلی بر این باور است نه کارفرمایان تمایلی به سرمایه گذاری در حوزه سلامت کارگران دارند و بلکه آن را موجب هزینه آفرینی می دانند و نه قانونگذار مسئولان را مکلف به آموزش و سرمایه گذاری در این حوزه می کند. به باور وی میزان حوادث ناش از کار که از سوی مراجع رسمی اعلام می شود، در سال های اخیر به قدری نگران کننده شد که هیات دولت در سال ۱۳۹۳ وزارت کار و باقی دستگاه های مربوطه را موظف کرد که اقدامات ایمنی را جدی تر دنبال کنند.
فرشاد اسماعیلی به بهبود وضعیت از سوی دولت حسن روحانی ناامید است
فرشاد اسماعیلی به عنوان مثالی در راستای اهمال کارفرمایان در رعایت اصول ایمنی می گوید: « یکی از مسائل مهمی که بازرسان وزارت کار در گزارش های خود به آن اشاره می کنند، لزوم تشکیل کمیته حفاظت فنی در کارگاه های بالای ۲۵ نفرکارگر است. شنیده ها حاکی است که بیشتر این کارگاه ها (بالای ۲۵ نفر کارگر) کمیته حفاظت فنی ندارد. از همین رو بازرسان یا برخی از مسئولان ذی‌ربط، به منظور بالا نرفتن آمار کارگاه های فاقد کمیته حفاظت فنی، تعداد کارگران کارگاه ها را کمتر از ۲۵ نفر ثبت می کنند. این موضوع نشان از آن دارد که امر نظارتی در خصوص تشکیل و حیات و استمرار کمیته های حفاظت فنی به یک ویترین تبدیل شده است».
اما با وجود بی اعتنایی کارفرمایان و دستگاه های دولتی به مقوله ایمنی کارگران به نظر می رسد خود کارگران نیز می توانند منشا اثر در این حوزه باشند. اگرچه کارگران ایرانی امروزه در بدیهی ترین حقوق خود همچون دریافت حقوق ماهانه وا مانده اند، اما نباید فراموش کرد که مساله ایمنی کارگر، مساله ای مربوط به جان کارگر است و شایسته است که این بحث نیز بیشتر مورد توجه نیروهای کارگری باشد. خصوصا که به خواست رعایت اصول ایمنی در حوزه کارگری، سخت می توان انگ سیاسی چسباند و همانطور که در بالا دیدیم خود مقامات دولتی نیز از این بابت اظهار نگرانی می کنند.
آموزشکده توانا پیش از این درس گفتارهایی را از «جوئل فریدمن» ترجمه و دوبله کرده بود. فریدمن یک فعال مدنی – کارگری ست که در سطح بین المللی تجاربی در حوزه مبارزه کارگری برای بهبود وضعیت کارگران دارد. او که در عین حال خود تحصیلکرده دانشگاه های معتبر آمریکا نیز هست، بر این باور است که سرکوب خواست کارگران از طرف دولت ها، به معنای ایجاد محدودیت برای طبقات تحصیلکرده و کارفرمایان نیز هست.
براین اساس است که او از تحصیلکرده هایی که به کارگران نگاهی از بالا به پایین دارند انتقاد می کند و بر این باور است که کارگران به دلیل رنجی که می برند قادر به شناسایی ضعف های جامعه خود هستند. در ویدئوی جلسه سوم (که جلسه آخر نیز هست) او از در این ویدئو همچنین از تخلفات جمهوری اسلامی ایران از اصول بین المللی کار و اعمال تبعیض علیه ایرانیان سخن می گوید.