«جایزه سازمان ملل برسد، برای مدرسه روستا دیوار می‌سازم. … تبعیض‌ها من را مصمم‌تر کرد. … راه زنان باز شده است. آن‌ها می‌توانند به خواستگارشان “نه” بگویند یا تحصیل را به ازدواجی اجباری ترجیح دهند. می‌توانند برای ادامه تحصیل به شهرهای دیگر بروند. می‌توانند شادتر زندگی کنند و حقشان را بگیرند. … برابری را به فرزندم یاد می‌دهم.»
این جملاتِ سرشار از امید و رضایت از زیبا عزیزی، معلم روستای «گِهجَن» شهرستان قصرقند استان سیستان و بلوچستان است. او در سال ۲۰۱۸ از سوی بنیاد جهانی زنان (WWSF) سازمان ملل متحد، به عنوان چهارمین زن خلاق در روستایی جهان برگزیده شد. این انتخاب به دلیل تلاش‌های گسترده او در زمینه آموزش و آگاهی‌بخشی به خانواده‌ها – به‌ویژه زنان و دختران روستاهای این منطقه – صورت گرفت. یکی دیگر از دلایل مهم این انتخاب جلوگیری زیبا از ازدواج ده‌ها کودک در مناطق روستایی بود. او در این مسیر با تلاش شبانه‌روزی و فقط با جذب سرمایه‌های خیرین توانست دست به اقدامات موثر آموزشی و فرهنگی بزند و در تمام این مدت هیچ حمایتی از سوی مقام‌ها و نهادهای جمهوری اسلامی دریافت نکرد.
آغاز راه: اشتغال‌زایی
او ابتدا با تدریس در نهضت سوادآموزی روستای خود آغاز به فعالیت کرد تا این‌که به استخدام آموزش و پرورش در آمد. زیبا با دیدن کم‌بضاعتی مردم روستای خود تاب نمی‌آورد و مدام به این فکر می‌کرد که چگونه می‌شود برای زنان اشتغال حداقلی ایجاد کرد که بتوانند با هنر سوزن‌دوزی، که همه بانوان منطقه از آن برخوردار هستند، درآمدی نسبی داشته باشند. او در نهایت با جذب حمایت خیرین محلی اقدام به برپایی کارگاه‌های سوزن‌دوزی و فروش حاصل کار زنان روستا در تهران و شهرهای دیگر کرد. به این ترتیب روندی ایجاد شد که زنان در مسیر اشتغال قرار بگیرند. در ادامه با همفکری زنان هنرمند، سوزن‌دوزی را از حالت سنتی خارج کرد و با تغییر رنگ و نوع ابزار، آن را به یک سبک مدرن تبدیل کرد و با نام برند «نورا» به بازار معرفی کرد. این امر موجب رونق بیش از پیش کار زنان روستایی شد.
خانم عزیزی بر خودباوری زنان بسیار تاکید دارد و معتقد است اگر زنان با تبعیض‌ها مبارزه کنند، حقوق خود را بشناسند، درس بخوانند و از هنر خود بهره بگیرند، می‌توانند بر فقری که بر منطقه حاکم است، چیره شوند.
تاسیس «خانه ایرانی»
«خانه ایرانی» در سال ۱۳۹۵ با هدف ارائه اقلام آموزشی به دانش‌آموزان کم‌برخوردار در قصرقند بلوچستان تاسیس شد، اما بعدها این خانه مرکزی شد برای کلاس‌های آموزشی، جمع‌آوری کمک‌های مردمی و برنامه‌ریزی برای محرومیت‌زدایی از این منطقه. عزیزی با حمایت نهادهای غیردولتی مانند جمعیت امام علی و برخی تشکل‌های دانشجویی، به شناسایی کودکان بازمانده از تحصیل پرداخت؛ به طوری كه ابتدا ۱۸ کودک جذب و وارد مدرسه شدند و سپس ده‌ها دانش‌آموز دیگر زیر پوشش خدمات این مرکز قرار گرفتند. آموزش خانواده‌ها، حمایت از دانش‌آموزان بی‌بضاعت برای تحصیل بهتر، پخش نوشت‌افزار و كیف و كفش از دیگر فعالیت‌های خانه ایرانی است. همچنین این مرکز ده‌ها مدرسه، سرویس بهداشتی و مخزن آب را به مردم روستاهای منطقه عرضه کرده است.
زیبا عزیزی: تبعیض‌ها من را مصمم‌تر کرد
راه‌اندازی «خانه علم»
یکی از برجسته‌ترین اقدامات زیبا برپایی یک مرکز توانبخشی، روانی-اجتماعی به نام «خانه علم» است. این مرکز بخشی از «خانه ایرانی» است و در آن با جذب سرمایه و کمک خیرین، فرصت‌های برابر آموزشی در اختیار دختران و پسران قرار می‌گیرد. این کودکان معمولا دانش‌آموزان حاشیه شهر هستند که مشکلاتی خاص دارند؛ جا و مکان برای زندگی ندارند، بدون شناسنامه‌اند، پدر یا مادرشان معتاد است و در خیابان رها شده‌اند. دانش‌آمورانی که به دلیل نداشتن کیف، کفش، مانتو و امکانات آموزشی از ادامه تحصیل باز مانده‌اند. به گفته خانم عزیزی تعدادی از این دانش‌آموزان به دانشگاه راه یافته‌اند و برخی توانسته‌اند از ازدواج اجباری در کودکی رهایی یابند.
تابوشکنی در ازدواج کودکان
در مسیر شغل معلمی، برای زیبا یک چیز بسیار آزار‌دهنده بود؛ روبرو‌شدن با دانش‌آموزانی کم‌سن‌وسال که پشت نیمکت مدرسه می‌نشستند اما به دلیل ازدواج زودهنگام دچار ضعف جسمی و روانی بودند. کودکانی که مسئولیت‌های زندگی زناشویی و بارداری، نشاط و انرژی‌شان را برای ادامه تحصیل می‌گرفت. از این رو، با وجود این‌که بسیاری از محلی‌ها ازدواج کودکان را یک عرف و فرهنگ بومی می‌دانند، زیبا برای برچیدن این سنت غیرانسانی به مبارزه برخاست.
طبق آمار وزارت آموزش و پرورش در سال ۱۳۹۷، ۱۴۲هزار دانش‌آموز بازمانده از تحصیل در ایران وجود دارد که بیش از ۵۰ درصد آن‌ها – بیش از ۷۰هزار نفر – اهل استان سیستان و بلوچستان هستند. همچنین عمده بازماندگان از تحصیل در این استان دختران هستند که به دلیل ازدواج زودهنگام، مسائل فرهنگی و ساختار سنتی‌ـ‌مذهبی حاکم، خانواده‌ها اجازه ادامه تحصیل به آن‌ها نمی‌دهند.
زیبا عزیزی به نوعی تابوشکنی کرد و در نهایت موفق شد از ازدواج ده‌ها کودک در روستاهای این منطقه جلوگیری کند. گاهی برای رسیدن به این هدف مجبور می‌شد روزها و هفته‌ها با خانواده‌ها بحث و جدل کند. این معلم فداکار با این‌که بارها از سوی خانواده این کودکان تهدید شد، هرگز از هدف خود باز نایستاد.
زندگی‌نامه
زیبا عزیزی، فعال اجتماعی و معلم بلوچ، سوم اسفند ۱۳۶۲ در روستای عزیزآباد شهرستان قصرقند استان و سیستان بلوچستان به دنیا آمد. با وجود تبعیض نهادینه‌شده جنسیتی و مخالفت مادر برای ادامه تحصیل، اجازه یافت درس بخواند اما همچنان تمامی کارهای خانه‌داری، که برای کودکان دختر یک وظیفه به شمار می‌رفت، را انجام می‌داد؛ از جمله پختن نان و غذا و بچه‌داری. زیبا فقط در پایان شب زمان داشت که درس بخواند. زیبا در ماه‌های آغازین تحصیل‌اش، کتاب نداشت اما همچنان با امکانات محدود و اشتیاق زیاد درس خواند تا امروز که خود آموزگار دختران بسیاری شده است؛ دخترانی که آینده امیدوارکننده‌ای برایشان رقم خواهد خورد. زیبا فارغ‌التحصیل رشته جامعه‌شناسی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه بجنورد است. او در فروردین ۱۳۹۷ ازدواج کرد و یک پسر دارد.
زیبا عزیزی در جریان وقوع سیل مخرب در سیستان و بلوچستان در اواخر سال ۹۸ و ابتدای سال ۹۹ نیز فعال بود و با وجود بارداری، بارها به کمک خانواده‌های آسیب‌دیده می‌رفت یا برایشان اقلام کمکی ارسال می‌کرد. همچنین در روزهای ابتدای شیوع ویروس کرونا در کلاس‌های دو‌نفره یا سه نفره به آموزش نکات بهداشتی به دانش‌آموزان و خانواده آن‌ها پرداخت. البته به دلیل نبود امکانات کافی برای برقراری ارتباط مجازی، او مجبور شد کلاس‌ها را به شکل حضوری برگزار کند؛ با رعایت نکات بهداشتی و فاصله‌گیری فیزیکی.