Search

English

ازدواج کودکان در ایران؛ ارتجاع قانونی

مجلس شورای عربستان سعودی در ژانویه ۲۰۱۹ قانونی تصویب کرد که بر اساس آن ازدواج پسران و دختران زیر ۱۵ سال در این کشور ممنوع می شود. براساس این قانون افراد زیر ۱۸ سال نیز برای ازدواج نیاز به مجوز رسمی دادگاه خواهند داشت. از زمان به قدرت رسیدن محمد بن سلمان – ولیعهد پرنفوذ این کشور – اصلاحات اجتماعی قابل توجهی در این کشور انجام شده است.

اما آنچه این خبر را برای مخاطب ایرانی جالب می کند این است که اخیرا ایران نیز دستخوش جنجالی پیرامون بحث کودک همسری بود و در نهایت، پس از بحث و جنجال فراوان و با وجود اعتراض گروه های مختلف حامیان حقوق زنان و کودکان، مجلس شورای اسلامی طرح ممنوعیت ازدواج دختران زیر ۱۳ سال را رد کرد. «کپی از طرح های غربی» و مباینت این طرح با مسائل فقهی و شرعی، از جمله دلایلی بود که موجب شد نمایندگان مجلس شورای اسلامی این طرح را رد کنند.

Image result for ‫بن سلمان‬‎

ولیعهد جوان عربستان سعودی از زمان روی کارآمدن تاکنون، اصلاحات اجتماعی زیادی را در عربستان پیش برده است

در این طرح حداقل سن ازدواج برای دختران ۱۶ سال و برای پسران ۱۸ سال مقرر شده بود و ازدواج برای دختران زیر ۱۳ سال نیز کاملا ممنوع بود. ازدواج دختران بین ۱۳ تا ۱۶ سال نیز شرایط خاصی می داشت و می بایست مجوزهای لازم را اخد می کرد. درواقع این طرح می خواست قانون فعلی را حذف کند که عملا کودک همسری را قانونی کرده است. براساس قانون فعلی حداقل سن ازدواج برای دختران ۱۳ سال بوده و دختران زیر ۱۳ سال نیز با مجوز امکان ازدواج دارند.

مشکل کودک همسری، مسئله ای مربوط به سال هایی که در آن زیست می کنیم نیست. وقتی در تاریخ نقب می زنیم و به عقب می رویم می توانیم حتی ببینیم آگاهی از این مشکل در میانه عهد قاجار نیز وجود داشته است. البته به علت عدم آگاهی و احتمالا عدم اشراف بر رنجی که که ازدواج بر کودکان وارد می کند، این پدیده در آن دوره در میان خانواده های اعیان و اشراف نیز رواج داشت.

طبیعی ست که در آن دوره وقتی حتی زنان جوان طرف پرسش و رضایت سنجی برای ازدواج قرار نمی گیرند، این مقوله به طریق اولی درباره کودکان نیز صدق نمی کند. به عنوان مثال «تاج السلطنه» – دختر مشهور ناصرالدین شاه – خود یکی از قربانیان مقوله کودک همسری بود. اما او درباره رنجی که بر او گذشت نوشت: «… در واقع چه بدبختی از این برای شخصی بالاتر که در طفولیت و سن هشت سالگی شوهر کند … مثل اینکه من در این مدت عمر، بدبخت و سرگردان زندگانی نموده ام و تمام شروع شده از همین روز منحوس … در آن روز، یک گرفتگی فوق العاده و یک حزن بی اندازه ای در من تولید شد، که تا حال مرا ترک نکرده. من همیشه در مدت زندگانی، مهموم و مغموم بوده ام و خوب حس می کردم یک بدبختی عظیمی را که در تحت این ازدواج بود. و هر وقت فکری میکردم… یک دردی در سر و یک لرزی در اعصاب و یک فشاری در قلبم تولید می شد که مجبور به گریه می شدم …».

Related image

تاج السلطنه دختر ناصرالدین شاه بود؛ اما او نیز مجبور بود به ازدواج در کودکی تن دهد

پیشرفت قانونی در مقوله سن ازدواج در عصر رضاشاه و محمدرضاشاه

اما با برآمدن عصر رضاشاهی، بحث کودک همسری و ایستادگی در مقابل آن به صورت جدی مطمح نظر قانون گذاران قرار گرفت. در قانون مدنی نوین ایران که در سال ۱۳۱۳ تصویب شد، سن ازدواج برای دختران ۱۵ سال تمام و برای پسران ۱۸ تمام اعلام شد. نکته آنکه دختری که به ۱۵ سال تمام نیز رسیده بود، تا ۱۸ سالگی نمی توانست با تصمیم خود ازدواج کند مگر اینکه ازدواج پدر را به همراه می داشت.

ازدواج با کسانی که زیر سن قانونی برای ازدواج قرار داشتند، عملا با مجازات حبس و جریمه نقدی همراه بود و علاوه برای جزای نقدی، مجازات حبس می توانست به دو سال نیز بکشد و در شرایط خاص این مجازت می توانست صورتی بسیار شدید پیدا کند.

به این بخش از قانون ازدواج مصوب مرداد ۱۳۱۰ توجه کنیم: «اگر‌در اثر ازدواج بر خلاف مقررات فوق مواقعه منتهي به نقص يكي از اعضاء يا مرض دائم زن گردد مجازات زوج از پنج الي ده سال حبس با اعمال شاقه‌ است. و اگر منتهي به فوت زن شود مجازات زوج حبس دائم با اعمال شاقه است. عاقد و خواستگار و ساير اشخاصي كه شركت در جرم داشته‌اند نيز به‌همان مجازات يا به مجازاتي كه براي معاون جرم مقرر است محكوم مي‌شوند».

در عصر پادشاهی محمدرضا شاه، و همراه با پیشرفت بیشتر فرهنگی جامعه، و همه گیرتر شدن بحث حقوق کودکان، سن ازدواج از قانون مصوب سال ۱۳۱۰ نیز بالاتر رفت که طبعا یک پیشرفت مدنی و مقوله ای خوشایند محسوب می شد.

Related image

در دوران شاهنشاهی پهلوی پیشرفت بسیار خوبی در مقوله افزایش سن ازدواج صورت گرفت

در قانون «حمایت خانواده» مصوب بهمن ۱۳۵۳ خورشیدی، سن قانونی ازدواج برای زنان ۱۸ سال تمام و برای مردان ۲۰ سال تمام مقرر شد. ازدواج دختران زیر سن ۱۸ نیز ملزم به شرایطی شد. عین نص صریح ماده ۲۳ این قانون این است: «ازدواج زن قبل از رسیدن بسن ۱۸ سال تمام و مرد قبل از رسیدن بسن ۲۰ سال تمام ممنوع است. مع ذالک در مواردی که مصالحی‌ اقتضا کند استثنائاً در مورد زنی که سن او از ۱۵ سال تمام کمتر نباشد و برای زندگی زناشوئی استعداد جسمی و روانی داشته باشد به پیشنهاد دادستان و ‌تصویب دادگاه شهرستان ممکن است معافیت از شرط سن اعطاء شود».

نکته جالب توجه آنکه بر خلاف قانون مدنی سال ۱۳۱۰ و در حرکتی روبه جلو، دیگر اجازه پدر، مجوز ازدواج دختر در زیر سن قانونی نبود؛ بلکه این  دادگاه بود که باید اجازه نهایی را صادر می کرد. مساله ای که فرصت سوءاستفاده را سلب می کرد.

«رای نمی توانند بدهند اما ازدواج می توانند بکنند!»

نکته تاسف برانگیز این است که قوانینی که در حدود ۹۰ سال و ۵۰ سال پیش به نگارش درآمدند، چنین مجازات سنگینی برای عاملان ازدواج کودکان و مشوقان آن ها وضع می کنند و چنین سرسخت مقابل پدیده دل آزار کودک همسری ایستادگی می کنند، اما در ایران ۱۴۰۰ و ذیل حکومت جمهوری اسلامی، پدیده ازدواج کودکان مثل یک بیماری همه گیر در بیشتر نقاط کشور جریان دارد و حکومت نه تنها در مقابل آن نمی ایستد بلکه حامی رواج بیشتر این پدیده کودک آزارانه  نیز هست.

Related image

ازدواج در سنین کودکی می تواند آینده یک کودک را دستخوش تغییرات بسیار منفی سازد

قانون حمایت خانواده در اسفند ۱۳۵۷ به دستور خمینی لغو شد. قانون ازدواج نیز به صورت خاص در سال ۱۳۷۹ دستخوش تغییر شد  و سن ازدواج دختر به ١٣ و پسر به ۱۵ سال کاهش پیدا کرد. ازدواج دختر زیر سن ۱۳ نیز از جمله منوط به اجازه ولی کودک شد که خب طبیعی ست در شرایط فقر فرهنگی و فقر اقتصادی، این دست اجازه ها به راحتی صادر می شود!

«مونیکا نادی» – از فعالان حقوق کودک – در نقدی قابل توجه بر استدلال کسانی که مخالف افزایش سن ازدواج هستند می گوید: «متاسفانه بسیاری از مخالفین با این طرح معتقدند که این طرح تقلیدی از دیدگاه‌های غربی است و آن را یک ژست بین‌المللی تلقی می‌کنند اما موضوع اصلی در این خصوص، نقض حقوق اساسی کودکان در کودک همسری است. در قوانین داخلی، کودکی که زیر ۱۸ سال سن دارد برای امور مالی و شرکت در انتخابات و رانندگی فاقد اراده سالم تلقی می‌گردد اما همان کودکان برای ورود به یک رابطه جدی مثل ازدواج، قانونا مجاز هستند».

اما هستند چهره های سیاسی – به اصطلاح- اعتدالی که صراحتا از کودک همسری دفاع می کنند. «علی مطهری» با دفاع از ازدواج دبیرستانی ها در این باره گفته بود:‌««یک نوجوان و جوان در جامعه امروز ما، به دلیل آنکه در سنینی است که بیشترین فشار جنسی بر او وارد می‌شود. در درجه اول باید به فکر ازدواج دائم باشند و البته جامعه هم باید ازدواج را از حالت هیولا و گرفتاری در آداب و رسوم دست و پاگیر بیرون آورد. اگر ازدواج دائم هم برایشان مقدور نیست و به گناه می‌افتند به فکر ازدواج موقت باشند».

به اذعان خود مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در سال ۹۷، سالانه ۴۰ هزار ازدواج زیر سن ۱۴ سال در ایران رخ می دهد. کودکانی که به گفته «پروانه سلحشوری» – نماینده مجلس – نه به میل خودشان که به اجبار پدر ازدواج می کنند. قانون و حکومتگران نیز حامی آن پدران جبار هستند. درد و رنج آن کودکان را که درخواهد یافت؟ چه کسی پاسخگوی زجر مدامی خواهد بود که این دختربچه ها متحمل آن می شوند؟

 

 

 

 

 

 

انتشارات بیشتر ...