ملاحظاتی درباره انقلاب مشروطه

هنوز چند سالی از انقلاب ۷۹ -۱۹۷۷ سپری نشده بود که یکی از دوستان که «هم مورخ بود و هم روزنامه نگار» با شگفتی می‌گفت: «هنوز هستند کسانی که درباره علل انقلاب سخن می‌گویند و اتلاف وقت می‌کنند». هنوز یکی دوسالی از این گفتگو نگذشته بود که یکی از مورخان برجسته تاریخ بریتانیا کتابی با نکات تازه‌ای درباره علل انقلاب بریتانیا در قرن هفدهم منتشر کرد و نشان داد که حتی پس از گذشت چند قرن هنوز «نکاتی تازه یاب» درباب آن جریان بزرگ تاریخی وجود دارد که هم از منابع و اسناد و مدارک تازه از آن دوران به دست می‌آیند و هم از دیدگاه‌ها و نظریه‌های تازه در باب انقلاب. انقلاب مشروطه هم هنوز از همه جوانب بررسی نشده و برخی از نظرهای شایع و مورد باور همگان با اسناد و مدارک معتبر تاریخی همخوان نیست. از جمله نقش انگلستان به عنوان نیروی محرکه انقلاب مشروطه است که در این «ملاحظات» بدان خواهیم پرداخت.