سینماها در آتش سوختند!
توانا- «قبل از انقلاب اسلامی ماهیت سینما برای مردم روشن بود و خانواده‌های مذهبی با سینما و تلویزیون هیچ کاری نداشتند و ما به خوبی می‌دانستیم که سینما کانال ورود فرهنگ بیگانه به کشور ماست. من جزء کسانی بودم که قبل از انقلاب سینما آتش زدم و متأسفانه بعد از انقلاب برای همان سینماها موزه درست شد و هنوز هم از آن‌ها حمایت می‌شود.» این سخن «فرج‌الله سلحشور»، از کارگردانان محبوب آیت‌الله خامنه‌ای، را شاید بتوان چکیده اظهارنظرهای نیروهای مذهبی در تقابل با سینمای دگراندیش دانست. در واقع، دخالت نیروهای مذهبی در مسائل فرهنگی جامعه پس از انقلاب اسلامی شدتی بی‌سابقه یافت و از سوی حکومت جمهوری اسلامی نیز مورد حمایت قرار گرفت.
در واقع جدای از محدودیت‌هایی که جمهوری اسلامی بر نیروهای فرهنگی دگراندیش اعمال می‌کرد، نیروهای مذهبیِ ظاهرا غیرحکومتی نیز منبع فشار جداگانه‌ای بودند. مخالفت با سینما – به عنوان یکی از مظاهر تمدن و فرهنگ غربی – خود را در ما‌ه‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی به خوبی نشان داده بود. در بهار و تابستان ۵۷ و همزمان با اوج‌گیری اعتراض مبارزان اسلام‌گرا بیش از ۳۰ سینمای کشور در حریق آتش سوخت. به عنوان مثال تنها در شهر نسبتا کوچکی مانند بابل در استان مازندران، چهار سینما به آتش کشیده شد. در همین تابستان ۵۷ بود که سینمارکس در آبادان را آتش زدند و بیش از ۳۰۰ نفر زنده زنده در آتش سوختند.
مخملباف می‌خواست خودش را آتش بزند!
سینما پس از انقلاب اسلامی سرپا ماند اما به رغم حاکمیت اصول اسلامی بر ساخت فیلم‌های سینمایی، اعتراضات نیروهای اسلام‌گرا همچنان ادامه داشت. به عنوان یکی از جنجالی‌ترین اتفاقات سینمایی در دهه شصت می‌توان از فیلم «اجاره نشین‌ها» ساخته داریوش مهرجویی نام برد. یکی از معترضان مشهور به این فیلم، «محسن مخملباف» بود که خود کسوت کارگردانی سینما را داشت. اگرچه مخملباف بعدها از ایده‌های اسلام‌گرایانه دست کشید و از مخالفان سیاسی و فرهنگی جمهوری اسلامی شد، اما در آن دوران از نیروهای تندروی مذهبی محسوب می‌شد.
«هارون یشایایی»، تهیه کننده فیلم اجاره نشین‌ها، درباره مخالفت محسن مخملباف می‌گوید: «اکران اجاره‌نشین‌ها در اوج خودش بود که این طرف و آن طرف همین سر و صدا‌ها را راه انداخته بود، انگار دلش رضایت به این‌ها نداد. یک روز دیدم تلفن دفتر زنگ خورد و یکی پشت خط خودش را معرفی کرد و گفت: “من محسن مخملباف هستم.” گفتم: “بفرمایید امرتان را.” گفت: “این فیلم ضد اسلام و ضد اخلاق است” و من هم گفتم: “به هر حال این فیلم پروانه نمایش دارد”، بعدش هم گفت: “می‌خواهم به خودم نارنجک ببندم و بروم توی سینما، خودم را منفجر کنم” و من هم گفتم: “به ما ربطی ندارد و پلیس باید جلوی شما را بگیرد.” شاید همین حرف‌ها هم بود که باعث شد فروش فیلم بیشتر شود.»
اعتراض به نشان دادن چهره «ابوالفضل عباس»
به رغم تفاوت فضای فرهنگی با دهه شصت و به وجودآمدن تنوع و تکثر بیشتر در فضای فرهنگی و اجتماعی جامعه ایران اما همچنان گاه به گاه از سوی نیروهای مذهبی به فیلم‌ها و سریال‌ها در سینما و تلویزیون اعتراض می‌شود. از جمله این اتفاقات می‌توان به اعتراضات روحانیون و نیروهای اسلام‌گرا به فیلم «رستاخیز» اشاره کرد. این فیلم که درباره روز عاشورا و واقعه کربلا ساخته شده است، اعتراض‌‌‌هایی را حول نشان دادن چهره «ابوالفضل عباس» و مسائلی دیگر برانگیخته است. «حسین نوش آبادی»، سخنگوی وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی، درباره انتقادهای پیرامون این فیلم اعلام کرد: «بیش‌ترین بخشی که در این فیلم مورد انتقاد قرار گرفت، نشان دادن چهره حضرت ابوالفضل بود و البته در پاسخ به این انتقاد باید گفت که به جز ائمه معصوم، برای نمایش چهره هیچ یک از افراد منعی وجود ندارد… در بخشی از فیلم که مورد تحریف قرار گرفته است، بحث تک‌خوانی بانوان مطرح است که تمام صاحب‌نظران نسبت به این موضوع اجماع نظر داشتند که چنین صحنه و اتفاقی در کربلا وجود نداشته است.»
این فیلم اعتراضات خیابانی را هم موجب شده است و مخالفان اسلام‌گرا در چندین نوبت، تجمعاتی در تهران و مشهد برگزار کردند و خواستار توقیف همیشگی این فیلم شدند. حتی در یک تجمع در مقابل سینما شکوفه در تهران، مخالفان این فیلم در کنار درگیری با عوامل سینما خواستار به آتش کشیده شدن نسخه فیلم نیز شدند. به هر ترتیب از پخش این فیلم تنها پس از چند اکران محدود جلوگیری شده و به گفته سخنگوی وزارت ارشاد برای «بازبینی توسط مراجع عظام تقلید و دریافت نظر آنان» متوقف شده است. این درحالی‌ست که «احمدرضا درویش»، کارگردان فیلم، اعلام کرده است که برای ساخت این فیلم از مراجع تقلیدی مانند آیت‌الله سیستانی تاییدیه گرفته است و این اثر منطبق با نظر آن‌ها ساخته شده است.
«شنیع، کثیف، فاسد»؛ واژه‌هایی که راحت خرج می‌شوند!
اعتراض به پخش فیلم‌های سینمایی تنها محدود به فیلم رستاخیز نیست و نبوده است.اعتراض‌های دیگری در سال‌های اخیر به فیلم‌های در حال پخش شده است که از جمله آن‌ها می‌توان به فیلم «من مادر هستم» ساخته «فریدون جیرانی» اشاره کرد که انصار حزب‌الله از این فیلم با عناوینی چون «شنیع و کثیف» یاد کرد. «گشت ارشاد» به کارگردانی «سعید سهیلی» و «زندگی خصوصی» به کارگردانی «حسین فرح‌بخش» از جمله فیلم‌های دیگری بودند که در سال‌های اخیر اعتراضات خیابانی نیروهای انصار حزب‌الله را برانگیختند. انصار حزب‌الله در بیانیه‌ای که درباره این دو فیلم صادر کرده بود، ضمن «فاسد» خواندن این دو فیلم مسئولان را تهدید به «یکسره کردن» کار کرد. در بخشی از بیانیه این نیروهای تندروی مذهبی چنین آمده است: «برادران شما، در ستاد انصار حزب‌الله با حمايت امت حزب‌الله بدواً در اقدامي دلسوزانه از تمام دستگاه‌هاي مسئول خواسته‌اند تا براساس قوانين جاري كشور جلوي اكران اين دو فيلم فاسد گرفته شود. اما اگر اين صداي اعتراض و اتمام حجت شرعي و قانوني، گوش‌هاي “لايَسمعونَ بِها” را شنوا نساخت، آن‌گاه اين ستاد …رأساً وارد ماجرا شده و با کشيدن تجمعات خود مقابل سينماهايي که اقدام به نمايش فيلم‌هاي مذکور نموده‌اند كار را يكسره خواهد ساخت… كه خداوند نگهدار مستضعفان و مظلومان جهان است.» در اینجا نیز می‌توان لیستی از فیلم‌هایی را دید که در سی و چندسال پس از پیروزی انقلاب با حاشیه‌های مختلف مواجه شدند.
اعتراض اسلام‌گرایان به سریال‌های تلویزیونی هم کشیده شد
این تنها فیلم‌های سینمایی نبودند و نیستند که آماج اعتراض نیروهای اسلام‌گرا و مذهبی قرار گرفتند، با وجود این‌که در سیمای جمهوری اسلامی و برنامه‌های تلویزیونی قیود شرعی و اسلامی در بالاترین شکل آن رعایت می‌شوند باز بهانه‌هایی برای ایرادگیری پیدا می‌شوند. به عنوان مثال و در جدیدترین اتفاق آن می‌توان از سریال «پایتخت ۴» نام برد. در سکانسی از قسمت‌های ابتدایی این سریال – که جنبه طنز و سرگرمی داشت – بازیگری که نقش «نقی» را در فیلم بازی می‌کرد در پی اتفاقاتی که درون سریال رخ داده است با کسی شرط می‌بندد که خودش را روی تخت مرده‌شورخانه شستشو بدهد.
این سکانس و پخش آن در تلویزیون، اعتراض «منصور ارضی» از برحسته‌ترین مداحان تهران و از تندروترین نیروهای مذهبی را برانگیخت. او این سکانس را «تمسخر مرگ» نامید و ضمن «ملعون» خواندن عوامل فیلم در این‌باره گفت: «با این کارها معارف دینی را زیر سوال می‌برند که دین را به تمسخر گرفتند. یواش یواش به مبانی دین رخنه می‌کنند این ملعونین. مردم حواسشان باشد. به این فیلم‌ها نخندید.»