بینش و انگیزه

علی‌رغم تصویب اصلاحات شمارش انتخاباتی مکزیک در دهه ۹۰، اکثر مکزیکی‌ها به درستی فرایند انتخابات که طی سال‌ها فساد، خدشه‌دار شده، اعتماد ندارند. زمانی که ویتسنته فکس از حزب حرکت ملی در ۲ جولای ۲۰۰۰، در انتخابات ریاست جمهوری به پیروزی رسید، اولین پیروزی از سوی یک حزب اپوزسیون پس از انقلاب ۱۹۱۰ مکزیک قلمداد گردید. تحلیلگران سیاسی، از این انتخابات به عنوان گامی مهم در تحکیم انتقال مکزیک به یک حاکمیت دموکراتیک، با تحسین یاد کردند. هرچند که ادعاهای جدی در مورد تقلبات انتخاباتی تا قرن ۲۱ ادامه یافت. اندرو مانوئل لوپز اوبرادور، کاندیدای اپوزسیون، ادعاهایی مبتنی بر تقلب در ۵۰۰۰ حوزه انتخاباتی در اتنخابات ریاست جمهوری ژوییه ۲۰۰۶، مطرح و اعتراضات مردمی را سازماندهی کرد و تمام ماه اوت در پایتخت، وقفه ایجاد نمود.¹

اسکار سالازار، مشاور مکزیکی برنامه توسعه سازمان ملل متحد در نیویورک، در پی یافتن ابزار دیجیتالی جدید جهت کمک به جامعه مدنی مکزیک برآمد. پس از آنکه به اندرس لاخوس، فعال سیاسی برجسته مکزیکی که در دانشگاه ام‌آی‌تی تحصیل می‌کند، معرفی شد، هر دو بحث تکنولوژی تلفن همراه، حکمرانی در مکزیک و همچنین شیوه‌های ارتقا شفافیت سیاسی و مشارکت شهروندی را مطرح نمودند. به اعتقاد سالازار: «ما آماده دریافت انبوهی از گزارشات بودیم که بیان‌کننده عدم بروز فساد انتخاباتی بیشتر باشند… ما در پی آن بودیم که دریابیم این امر صحت دارد یا خیر». تا انتخابات فدرال، دو ماه فرصت مانده بود و این انتخابات به شکلی طراحی شد که سوء‌مدیریت انتخاباتی با استفاده از یک ابزار جدید جمعیت-موقعیت‌سنج به نام «یوشاهیدی» مشخص و نظارت شود. این ابزار جدید، مکزیکی‌ها را قادر ساخت با استفاده از تلفن‌های همراه، دوربین‌ها و کامپیوترهای خود در گزارشات عینی تقلب در آراء مشارکت کنند. آنها این ابداع را «سوئیدموس ال‌ وتو» به معنی «بیایید با هم از آراء محافظت کنیم» نامیدند.²

اهداف و مقاصد

سالازار توضیح داد که «هدف عمده ما، مشارکت شهروندی بود- به صحنه آوردن مکزیکی‌های جوان به فرایند دموکراتیک- زیرا دموکراسی بدون مشارکت افراد جوان کامل نیست». «یوشاهیدی» به عنوان یک ابزار تکنولوژیک، فرصت بسیار خوبی را در اختیار سالازار و لاخوس گذاشت تا جذب و مشارکت جوانان مکزیکی را از طریق سازگاری موبایل و اعتماد نسبت به اطلاعات به دست آمده، در انتخابات تقویت کنند.³ «یوشاهیدی» که در زبان سواحیلی به معنای «شاهد» است، ابزاری است که در ابتدا برای موقعیت‌یابی گزارشات از خشونت پس از مصالحه انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۰۷، در کنیا ایجاد شد. از آن پس از سوی کارکنان کمک‌های ضروری در هائیتی، آتش‌نشان‌ها در شهرهای روسیه و فعالان مخالف قاچاق در سرتاسر جهان به کار گرفته شده است. این ابزار، کنیایی‌ها را قادر ساخته است تا بروز خشونتی را که آنها توسط سیستم پیام کوتاه (اس‌ام‌اس)، ایمیل و یا اینترنت شاهد بوده‌اند را موقعیت‌یابی و گزارش کنند. از زمان استفاده از «یوشاهیدی» در آفریقا، به عنوان نمونه اولیه برای ترکیب اطلاعات بحران که از سوی شهروندان به دست آمده بود، رسانه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد و همین‌طور در هم تنیدن این اطلاعات با ابزارهای موقعیت جغرافیایی‌سنج به کار رفته است.⁴

«یوشاهیدی» یک نرم‌افزار متن‌باز و موقعیت‌یاب بحران است که برای دوره  پس از خشونت‌های انتخابات کنیا در آغاز سال ۲۰۰۸، ساخته شد تا گزارش‌های خشونت را موقعیت‌یابی کند. این نرم‌افزار، کنیایی‌ها را در رابطه با اطلاعات حیاتی، به روز نگه می‌داشت و با توانمندسازی شهروندان عادی برای گزارش اعمال خشونت‌آمیز از طریق پیام کوتاه، ایمیل، عکس و فایل‌های شنیداری، کمک ارزشمندی به امدادرسانان در آن منطقه می‌کرد. این نرم‌افزار بعدا بر روی یک نقشه تعاملی (هم‌کنشی) برای دسترسی عموم در اینترنت بارگذاری شد. کاربران «یوشاهیدی» از طریق پیام کوتاه به جمع‌آوری گزارش‌ها کمک می‌کردند. این ابزار به صورت یک لینک منحصر به فرد و مستقیم در اینترنت قرار داده شد تا تلفن‌های غیرهوشمند را به دستگاهای موبایل هوشمند تبدیل کند.

چنان که حوادثی در آن منطقه رخ دهند، پیامک‌ها به شماره تلفن طراحی شده ارسال و در یک پایگاه داده اطلاعات امن نگهداری می‌شوند؛ جایی که مدیران اجرایی می‌توانند آنها را زیر نظر داشته باشند. اگر اطلاعات بیشتری برای تایید گزارش‌ها نیاز باشد، مدیران اجرایی امکان پاسخ دادن به پیام‌ها را دارند. مدیران اجرایی علاوه بر بررسی اطلاعات حقیقت‌یاب، موظف به ترتیب‌بندی اولویت هر گزارش هستند. مدیران اجرایی به واسطه ردیابی مختصات جی‌پی‌اس هر پیامک می‌توانند عنوان و شرحی از هر گزارش را بر یک نقشه قابل تعامل بفرستند. زمانی که نقطه مورد نظر به این نقشه اضافه شد، مدیران اجرایی می‌توانند هشداردهندگان را به نهادهای حساس به زمان و جغرافیای هدفمند، مانند روزنامه‌نگاران، سازمان‌های مردم‌نهاد، امدادرسانان و فعالان مدنی، مرتبط کنند تا آنها بتوانند به سرعت به حوادثی که رخ می‌دهند، پاسخ دهند. پس از جمع‌آوری اطلاعات، «یوشاهیدی» یک گزارش تحلیلی کامل تهیه می‌کند که مناطق با احتمال بالای گزارش و همین‌طور جدول زمانی حوادث را مشخص می‌کند. این اطلاعات می‌تواند به عنوان یک مدرک قابل پیگرد قانونی برای رسانه‌ها، فعالان حقوق بشر، آژانس‌های ناظر انتخاباتی و دیگر نهادهای مدنی به کار گرفته شود. از زمان نخستین توسعه نرم‌افزار «یوشاهیدی» در سال ۲۰۰۸، این نرم‌افزار قابلیت دسترسی خود را به دیگر تکنولوژی‌های موبایل همچون جی‌تومی، وین‌مو، اندروید و اس‌ام‌اس فرانت لاین افزایش داده است. همچنین امکان ترکیب آن با اپلیکیشن موقعیت‌یابی دیگری از اوپن لایرز، یاهو، مایکروسافت و اُ اس‌ام فراهم شده است که این ابزار را به قطعه‌ای از مجموعه اطلاعات وسیع‌تر تبدیل کرده و موجب تواناتر شدن آن گشته است.

یوشاهیدی چیست؟

«یوشاهیدی» به دلیل تاثیرش برای کاربران متنوع در سرتاسر جهان، توسعه یافته است. این نرم‌افزار به عنوان سیستمی برای گزارش تقلب انتخاباتی در کنیا، ترکیه، مکزیک، ساحل عاج، اوگاندا، سودان و هند به اجرا گذاشته شده است. سازمان‌های مردم‌نهاد در تلاشی برای موقعیت‌یابی نقض حقوق بشر، «یوشاهیدی» را در سوریه، تبت، زیمباوه، آفریقای جنوبی، مصر، ترکیه و لیبی به کار گرفته‌اند. این در حالی است که همچنین از آن برای امدادرسانی‌های اضطراری در حوادث طبیعی در هائیتی، روسیه، شیلی، پاکستان، کانادا، فلیپین و ایالات متحده استفاده می‌شود.⁶

در مکزیک نیز مشارکت روزمره شهروندان بسیار با اهمیت بود. بنابراین سالازار و لاخوس مسئول ورود این ابزار به زندگی روزمرۀ مکزیکی‌ها شدند.⁷ سالازار اذعان داشت: «ما باید اعتماد آنها را کسب می‌کردیم، نه فقط برای اجرای این طرح بلکه این آرمان که شهروندان عادی بتوانند خود در نقش پلیس حاضر شوند و بر انتخابات نظارت کنند».⁸ سالازار و لاخوس به منظور کسب اعتبار و مشروعیت در جامعه مدنی مکزیک، به همکاری با سازمان‌های مردم‌نهاد بومی، سازمان‌های صنعتی و دانشگاه‌ها برآمدند و اعضا و کارمندان آنها و ناظران انتخاباتی را آموزش دادند تا از «یوهاشیدی» در فرایند نظارت بر انتخابات استفاده کنند. این دو فعال (سالازار و لاخوس) علاوه بر برگزاری جلسات «آموزش آموزش‌دهندگان»، قادر بودند به صورت نمایشی، شمار همکاری‌کنندگان با طرح «سوئیدوس ال وتو» را با استفاده از مشارکت دادن فعالان مدنی موثر در توئیتر، افزایش دهند که این فعالان مدنی هم در عوض به کسانی که در توئیترآنها را دنبال می‌کردند، اطلاع می‌دادند.

همان‌طور که «سوئیدموس ال وتو» در میان سازمان‌های مردم‌نهاد و احزاب سیاسی در هفته‌های پیش از انتخابات محبوبیت کسب می‌کرد، این ابزار به سرعت شروع به ستون‌بندی گزارشات شهروندان از سوء‌مدیریت نمود. گزارشاتی که از «یوشاهیدی» به دست آمده بود، تصویر جغرافیایی واضحی از شواهد قابل پیگرد قانونی برای آژانس‌های رسمی نظارت بر انتخابات و همین‌طور روزنامه‌نگاران فراهم می‌کرد. این روزنامه‌نگاران امکان دریافت هشدارهای پیام کوتاه (اس‌ام‌اس) در زمان وقوع حوادث در نزدیکی آنها را داشتند. همانطور که اطلاعات سرازیر می‌شد، سالازار و لاخوس دریافتند که لازم است منصف و بی‌طرف بمانند و سالازار تاکید نمود که «ما با شفاف‌سازی ابزار به همه گفتیم که برای بازی با ما باید از قواعد مشخص بازی پیروی کنند».⁹

رهبری

سالازار دارای مدرک دکتری در رشته ارتباطات راه دور و اهل فنیاست که بیش از ۱۰ سال را در اجرای طرح‌های دولت الکترونیک بومی در مکزیک سپری کرده است. وی همان‌طور که در سال ۲۰۰۹، به عنوان مشاور امور تکنولوژی موبایل و حکمرانی برای برنامه توسعه سازمان ملل متحد و بانک آمریکایی توسعه داخلی در نیویورک کار کرده، در پی ابزار جدیدی برای ارتقا جامعه مدنی مکریک نیز بوده است. سالازار پس از یافتن «یوشاهیدی» در بهار ۲۰۰۹، با یک استاد دانشگاه در دانشگاه ام‌آی‌تی که در تکنولوژی‌های ارتباطی اطلاعات (آی‌سی‌تی) متخصص است تماس می‌گیرد که وی به او (سالازار) پیشنهاد می‌دهد با یکی از دانشجویان نمونه خود یعنی آندرس لاخوس صحبت کند که یک فعال سیاسی شناخته شده مکزیکی است.

لاخوس با شنیدن این فرصت، با اشتیاق خود را به سالازار رساند و یک بلیط قطار به مقصد نیویورک برای اوایل ماه مه ۲۰۰۹، تهیه کرد. سالازار با تکیه بر تجربه فعالیت‌های مردمی و درک سیاست‌های بومی مکزیک، شریکی ایده‌آل برای تکمیل مهارت‌های تکنولوژیکی خود یافت. هر دو (سالازار و لاخوس) برای هدر ندادن زمان کمی که قبل از انتخابات ژوییه داشتند به سرعت به مکزیک بازگشتند تا «سوئیدموس ال وتو» را راه‌اندازی کنند.¹⁰

فضای مدنی

موسسه انتخاباتی فدرال (ای‌اف‌یی) که به عنوان یک نهاد مستقل بر انتخابات نظارت می‌کند، از زمان انتقال مسالمت‌آمیز قدرت به یک حزب مخالف در مکزیک در سال ۲۰۰۰، به عنوان یک مدل برای سایر کشورها مطرح شده است. طبق (گزارش موسسه) خانه آزادی، انتخابات مکزیک آزاد و منصفانه برگزار می‌شود اما در عین حال شکایات بسیاری درباره رشوه و جرایم با انگیزه سیاسی طی سال‌های انتخابات، مطرح می‌شود که  شمار اعتراضات به رهبری اندرس مانوئل موپز اوبرادور پس از شکست در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۰۶، این امر را نشان می‌دهند. علی‌رغم این حقیقت که بسیاری از ناظران مکزیکی و بین‌المللی با ادعاهای اوبرادور مبنی بر تقلب، تبلیغات منفی و استفاده از منابع اداری به نفع فرد پیروز متقاعد نشدند، رشته‌ای از اصلاحات انتخاباتی در ۲۰۰۷، تصویب شد که امیدبخش دستیابی به سطح بالاتری از انصاف در انتخابات بود.¹¹

سالازار علی‌رغم اصلاحات بی‌شمار توضیح داد که: «مردم از گزارش دادن خسته می‌شوند چون هیچ اتفاقی رخ نمی‌دهد. آنها می‌گویند بسیار خوب همه چیز فاسد است، حتی اگر من شکایت کنم و یا گزارش دهم، هیچ تغییری به وجود نخواهد آمد.»¹² مقامات بلندپایه، مدام به داشتن ارتباط با قاچاقچیان مواد مخدر متهم می‌شوند اما به ندرت به جرمی محکوم و یا از وظایف بوروکراتیک خود کنار گذاشته می‌شوند. مکزیک در شاخص سنجش فساد ۲۰۰۹، (موسسه) شفافیت بین‌الملل رتبه  ۸۹  از ۱۸۰ کشور را کسب کرد.¹³ سالازار و لاخوس با اجرای «یوشاهیدی» در مکزیک، یک مکانیزم گزارش‌دهی تقلب را ایجاد کردند که برای اولین بار فعالان مدنی و ناظران انتخاباتی را قادر ساخت تا خود مستنداتی قابل ارائه به دادگاه تهیه نمایند.

پیام و مخاطب

سالازار تشریح کرد که: «ما می‌خواهیم که (سوئیدموس ال وتو) برای مکزیکی‌ها باشد، بنابراین ما باید پیام‌های فرهنگی مناسب را مشخص کنیم تا استفاده‌کنندگان را جذب کرده و با آن معرفی شوند، از این رو ما «لوچادور» را برگزیدیم».¹⁴ «لوچادور»، یک کشتی‌گیر نقاب‌دار سنتی، نمادی مطلوب برای توانایی فوق بشری و قدرت در مکزیک است که کمپین برای تاکید بر اهمیت محافظت از آراء تمام مکزیکی‌ها، استفاده نمود. «سوئیدموس ال وتو» با استفاده از رنگ‌های پرچم مکزیک و اشباع آن با افکتی به شیوه اندی ورهل، تصویر فرهنگی، مردم‌پسند، جذاب و سرگرم‌کننده‌ای را تهیه کرد که به خوبی با همه جوانان مکزیکی ارتباط برقرار می‌کرد.¹⁵

«سوئیدموس ال وتو» با بودجه تبلیغاتی تنها ۲۰۰ دلاری به صحنه اینترنت آمد تا با جوانان مکزیکی تعامل برقرار کند و با قدرت نفوذ سایت‌های رسانه‌های اجتماعی مثل توییتر و فیس‌بوک، به مخاطب‌‌های مورد نظر دست یابد. طبق گفته سالازار: «ما از رسانه‌های اجتماعی برای دستیابی به نقاط مشخصی از جمعیت استفاده کردیم که در این مورد افراد بین ۱۸ تا ۲۴ سال بود. آنها همه از استفاده کنندگان پر و پا قرص رسانه‌های اجتماعی هستند که پیش از این، این تکنولوژی را برگزیده‌اند، بنابراین ما باید از این کانالی که از قبل باز بوده است استفاده کنیم.» به علاوه، توییتر این کمپین را قادر ساخت تا به روزنامه‌نگاران مهم دسترسی داشته باشد و مصاحبه‌هایی را با شمار عمده‌ای از رسانه‌های مکزیکی در فضایی امن، داشته باشد.¹⁶

 فعالیت های فراگستر

درحالی که «سوئیدموس ال وتو» هنوز در راه تحقق تغییرات عمده‌ای در ارتباط با فساد مکزیک است، به هدف نخستین خود که همانا مشارکت شهروندی در فرایند سیاسی است، دست یافته. سالازار و لاخوس، مکزیکی‌های عادی را برای تهیه گزارش و مدارک قابل پیگرد قانونی برای آژانس‌های رسمی نظارت بر انتخابات، توانا ساختند. «سوئیدموس ال وتو» با تبدیل رای‌دهندگان به ناظران انتخاباتی مردمی، شهروندان را قادر ساخت تا  سهمی فعال در مبارزه علیه فساد داشته باشند که به آنها امکان تغییر مداوم انتظارات شهروندان و فرهنگ سیاسی احاطه‌کننده انتخابات مکزیک را می‌دهد.

علاوه بر این، «سوئیدموس ال وتو» متعهد است تا با استفاده از همان استراتژی مردمی در یک سطح بومی‌تر، قابلیت سازمان‌های جامعه مدنی را برای ارتقا شهروندی فعال، توسعه دهد. از آن زمان با محلات و سازمان‌های جامعه مدنی منطقه‌ای اطراف مکزیک همکاری کرده است تا ابزارهای «یوشاهیدی» بومی‌سازی شده را برای انتخابات منطقه‌ای و شهری آینده تنظیم کنند. تمام مکزیک به شهروندان فعالی که سالازار امید دارد، مبدل خواهند شد چرا که به گفته وی «اگر مردم به دولت خود اعتماد نکنند، فقط مردم هستند و نه شهروند.»¹⁷