پس از آنکه خبر رسید پدر یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی عملا تبدیل به امامزاده شده است و در منابع رسمی اوقاف کشور از آرامگاه « میر عزیز میرزاده» به عنوان «آستان مقدس امامزاده سید عزیز علیه السلام» نام برده می شود، داستان بر سر امامزاده سازی در ایران دگرباره بالا گرفت!
در آذرماه ۱۳۹۷ بود که «غلامرضا جعفرزاده ایمن آبادی» – نماینده رشت در مجلس شورای اسلامی – در گفتگویی با وبسایت مجلس شورای اسلامی خواستار بساط کشف امامزاده شد و گفت: «پرونده کشف امامزاده را یک جایی باید بست. اگر چنین رویه‌ای در پیش گرفته شود، من قول می‌دهم امسال چند هزار امامزاده دیگر تولید می‌شود».
به گفته جعفرزاده ایمن آبادی تعداد امامزاده های فعلی در مقایسه با ابتدای انقلاب نشان می دهد که این عدد حدودا ۱۰ برابر شده است. او در راستای ساختگی بودن خیلی از امامزاده ها به امامزاده سازی از پدر «میر حمایت میرزاده» – نماینده گرمی (استان اردبیل) – اشاره کرد و گفت: «بررسی‌های فکت‌نامه نشان می‌دهد که هم اکنون در همین مجلس دهم نماینده‌ای حضور دارد که مقبره پدرش به امامزاده‌ای با گنبد و بارگاه تبدیل شده و صاحب تولیت و هیات امناء است. قبر…میرعزیز میرزاده زیارتگاه زائران متعددی است که با نذورات و هدایای خود، زمینه‌ساز ساخت این امامزاده شده‌اند».
چند امامزاده در کشور وجود دارد؟
با توجه به مورد امامزاده سازی از پدر یکی از نمایندگان مجلس، پرپیداست که مسئله امامزاده ها در ایران دیگر حالتی کمیک پیدا کرده است. کشف روز افزون امامزاده های تاکنون پنهان، شک و تردید بسیاری را در وثاقت تبار این امامزاده ها برانگیخته است. اما با این حال شاید یکی از بنیادی ترین پرسش ها برای روشن شدن وضعیت این باشد که در ایران چند امامزاده وجود دارد؟
کشف امامزاده ای به نام بیژن مدت ها سوژه طنز بود.
امامزادههای ایران در سال ۱۳۵۷، حدود ۱۵۰۰ بقعه برآورد شده بود، اما اکنون این تعداد چندین برابر شده است. «مسعود روشن» – کارشناس میراث فرهنگی – در پاییز ۹۱ در گفتگویی با وبسایت «ایلنا» درباره تعداد امامزاده ها گفته بود: « بیش از ۸ هزار بقعه در کشور شناسایی شده است که در برخی از این بقعه‌ها چند امامزاده وجود دارد و در نهایت می‌توان گفت حدود ۱۰ هزار امامزاده در کشور وجود دارد و از این تعداد حدود ۲ هزار امامزاده سند و شجره نامه دارند و ۴ هزار امامزاده منتسب امام موسی کاظم (ع) هستند».
اما در مرداد ۱۳۹۴ بود که «علی محمدی» – رییس اوقاف و امور خیریه کشور و نماینده ولی فقیه در این سازمان – گفت: «بیش از هشت هزار بقعه امامزادگان و برخی علما، عرفا، فقیهان و روات عظیم الشان در سراسر کشور وجود دارد که این مکانها مورد توجه روزافزون مردم مسلمان ایران است».
در مرداد ۱۳۹۶ نیز «احمد شرفخانی» معاون فرهنگی – اجتماعی سازمان اوقاف و امور خیریه در نشستی خبری به صورت دقیق از وجود ۸۱۵۱ امامزاده در کشور گفت و علت افزایش سریع و گسترده تعداد امامزاده ها در ایران را به علت «اطلاعات دقیق»ی دانست که سازمان اوقاف گردآوری کرده است.
او همچنین ضمن دفاعی تمام قد از کشف پی در پی امامزاده ها در کشور، شایعه های موجود پیرامون وثاقت تبار این امامزاده ها را تبلیغات وهابیون عربستانی خواند و گفت: «مهمترین مرکز مقابله با تفکر انحرافی فرقه وهابیت امامزادگان هستند و اکنون امامزادگان مرکز مقابله با جنگ نرم دشمن به حساب می‌آید».
البته باید در نظر داشت که در سال ۱۳۹۰ نیز «حسن ربیعی» – سخنگوی وقت سازمان اوقاف – اعلام کرده بود: «تعداد کل امامزادههای ثبت شده ۱۰ هزار و ۶۱۵ امامزاده است که در ۸ هزار ۵۱ بقعه دفن شده اند یعنی در بعضی از بقعه‌ها، بیش از یک امامزاده دفن است».
در واقع اگر بخواهیم یک جمع بندی صورت دهیم می توانیم بگوییم طبق داده های سازمان اوقاف و امور خیریه ۸۹۰۸ بقاع متبرکه در ایران وجود دارد که اعم از امامزاده، فدمگاه، نظرگاه و… است. همانطور که در بالا آمد در برخی از این بقعه ها چندین امامزاده دفن شده اند که تعداد امامزاده ها را به بیش از ۱۰ هزار افزایش می دهد.
یک اینفوگرافی که «اعتماد آنلاین» از سهم هر استان کشور از امامزادگان و بقاع مذهبی منتشر کرده است
«سند ندارند؛ اما ایرادی ندارد»!
«حمبد عسگری سوادجانی» – مدیرکل بقاع متبرکه سازمان اوقاف – در گفتگویی در مرداد ۱۳۹۷ به اظهارنظری عجیب درباره سندیت و وثاقت تاریخی برخی از امامزاده ها پرداخت. او با استناد به سخنانی از آیت الله خامنه ای – رهبری جمهوری اسلامی – از بی سند بودن بعضی از امامزاده ها عملا دفاع کرد و با اکتفا به استقبال مردمی، عدم وجود قطعیت تاریخی درباره یک امامزاده را بلااشکال دانست!
او در این باره و در توضیح بیشتر گفته بود:« حضرت آقا در این مورد به ما گفتند: «امامزاده‌ها مراکز ثروت معنوی هستند. در هر نقطه‌ای که امامزاده‌ها هستند مردم به آن توجه دارند. بحمدلله در جای جای ایران این مراکز معنوی وجود دارد. حال برخی از آنها سند دارند و برخی هم سند ندارند که ایرادی بر آن وارد نیست. این فرمایش مقام معظم رهبری مدظله العالی برای ما سند است که فرمودند: “از مرحوم آقا میرزا سید علی کاشانی پرسیده بودند که سند آقا علی عباس چیست، در پاسخ گفته بودند خودش سند است . هرکس حاجتی دارد آنجا می رود و حاجتش بر آورده می شود.” این پاسخ صریح به آنهایی است که دنبال سند امامزادگان هستند».
موافقان چه می گویند؟
اما با این وجود سازمان اوقاف و امور خیریه مدعی ست که نه تنها امامزاده سازی نمی کند بلکه جلوی آن ایستادگی نیز می کند. «سید محمد کاظم موسوی متقی» – معاون فرهنگی این سازمان – در تیر ۱۳۹۷ در گفتگویی با وبسایت «شبستان» به ذکر چند نمونه از ایستادگی این سازمان مقابل امامزاده سازی ها پرداخت که به علت اهمیت موضوع عین سخنان ایشان را می آوریم: « ما در سال های گذشته در استان گیلان دو الی سه مورد گزارش داشتیم که قصد داشتند درختی را متبرک اعلام کنند که مدیرکل اوقاف استان گیلان تمامی این درخت ها را از ریشه از بین برد زیرا این درخت بر اثر صحبت‌ها و شبهات مختلف به سمت امامزاده شدن می‌رفت در صورتی که هیچ سند و مدرک تاریخی هم در خصوص آنها وجود نداشت و در اینجا وظیفه سازمان اوقاف است که با این مسائل مقابله کند.در استان خوزستان نیز خانه‌ای وجود داشت که صاحبان آن خانه ادعا کردند که نوری از اهل‌بیت(ع) در این خانه دیده شده است به همین منظور شاهد رفت و آمد مردم در این منزل بودیم و این خانواده سعی داشتند این محل را به یک بقعه متبرکه تبدیل کنند این در حالی است که هیچ سندیت تاریخی در این رابطه وجود نداشت».
اما جدای از مسئولان سازمان اوقاف و با وجود نگاه های انتقادی به صنعت کشف و ساختن امامزاده، نگاه های محافظه کار نزدیک به حکومت سعی می کنند برای وجود این حجم از امامزاده در کشور مشروعیت تاریخی دست و پا کنند. از جمله «صادق آیینه وند» در گفتگویی با وبسایت «باشگاه خبرنگاران جوان»، «ارادت شیعیان ایران» نسبت به امامان شیعه و «سادات علوی» را علت اصلی ورود فرزندان امامان به ایران می داند.
یکی دیگر از بقاع مذهبی سوژه طنز، امامزاده ای به نام امامزاده قلقلی بود. افراد باورمند برای کسب حاجت خود باید در آنجا قل می خوردند!
آیینه وند که از او به عنوان محقق تاریخ اسلام نام برده می شود در توضیح تفصیلی تر پیرامون گاهشمار ورود امامزاده و سادات علوی به ایران می گوید: « امامزاده‌ها و سادات علوی در چند مرحله وارد ایران شده‌اند. بار اول در زمان حکومت حجاج بن یوسف بود که شیعیان زیادی همراه گروهی از امامزاده‌ها که از ظلم او فراری بودند وارد ایران شدند. بار دوم در دوران ولایت‌عهدی امام رضا(ع) بود که گروهی از شیعیان و امامزاده‌ها همراه حضرت و سپس همراه کاروان حضرت معصومه(س) به ایران آمدند. بار سوم در زمان قیام علویون بر ضد بنی‌عباس بود که به‌دلیل آزارهای بنی‌عباس ناگزیر شدند به کشورهای شرقی از جمله ایران پناه ببرند. اما بیشترین تعداد امامزاده‌هایی که در کشور از دنیا رفته و دفن شده‌اند، حدود سال ۲۵۰ هجری (دوران حسن بن زید) به ایران آمده‌اند».
منتقدان چه می گویند؟
اتفاقا بسیاری از منتقدان این امامزاده سازی ها و کشف پیاپی امامزاده ها خود از عناصر درون حکومتی هستند. در سال ۹۶ پس از آنکه خبر از بازسازی یک امامزاده در کنار تخت جمشید داده شد. نکته جالب اینجا بود که به اذعان خود مدیر کل امور اوقاف فارس، این امامزاده شجره نامه ندارد اما: «این امامزاده همیشه محل رجوع مردم از روستاهای اطراف بوده و مردم ارادت خاصی به این آستان مقدس دارند، از این رو نباید بنای این امامزاده تخریب شود».
اما «محمد تقی فاضل میبدی» – عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم – پس از اعلام این خبر که « امامزاده سازی بدعت بوده و حرام است»، صراحتا قداست امامزاده ها را زیر سوال برد و گفت: «امامزاده‌ها قداستی ندارند، خیلی از اولاد ائمه همانطور که در تاریخ آمده، ناخلف بودند، از این رو نمی‌توان این حکم را داد که محل دفن همه فرزندان ائمه مقدس است».
اما انتقاد محوری منتقدان حول منافع – به زعم آنان نامشروع – اقتصادی ست که سازمان اوقاف از کشف امامزاده ها می برد. از جمله از سال ۹۱ دو نماینده مجلس با انتقاد از وجود «امامزاده های بدون شجره نامه» از طرح تحقیق و تفحص از سازمان اوقاف خبر دادند. یکی از این نمایندگان به طور غیرمستقیم درآمد کلان سازمان اوقاف از امامزاده ها را دلیل اصلی امامزاده سازی دانست.
جعفرزاده ایمن‌آبادی گفته بود: «درآمدهای اوقاف جزو درآمدهای دولت نیست و دیوان محاسبات بر این درآمدها نظارتی ندارد و این سازمان نیز ترازنامه شفاهی را تهیه و منتشر نمی‌کند». به گفته او رییس سازمان اوقاف و امور خیریه با وجود اینکه در مجلس و کمیسیون مربوطه برای پاسخ به پرسش ها حضور پیدا کرده بود اما درباره درآمدها جواب «شفاف» به نمایندگان نداد.
فاضل میبدی می گوید امامزاده ها مقدس نیستند
جعفرزاده ایمن آبادی که از نمایندگان پیگیر و منتقد وضعیت سازمان اوقاف و امور خیریه کشور است پیش از این در سال ۹۱ نیز گفته بود:« خودم به چند امامزاده رفتم و می دانم ۲۰ درصد درآمد امامزاده ها را سازمان اوقاف بر می دارد. آقایان می گویند صرف فعالیتهای فرهنگی می کنیم و من سوال می کنم چه کسی به شما این اجازه را داده است؟ بر اساس کدام فتوای شرعی؟ اینکه می گویند درآمد هر امامزاده صرف همان امامزاده می شود دروغ است! بگوئید این پولها کجا می رود؟ چرا آمار امامزاده ها یک مرتبه افزایش داشته است؟ چرا ساماندهی قبور شهدا در امامزاده ها ساماندهی نشده است؟»
معاون فرهنگی سازمان اوقاف اما با رد گفته‌های این نماینده مجلس٬ اظهارات او را بدون مطالعه و به قصد سیاه‌نمایی و وارونه جلوه دادن عملکرد این سازمان عنوان کرده و توضیح داده ۴۰ درصد درآمد «امامزاده‌ها» برای عمران و آبادانی بقعه، ۳۰ درصد برای امور جاری و هزینه‌های مصرفی، ۲۰ درصد مسائل فرهنگی و مذهبی و ۱۰ درصد حق‌التصدی اختصاص می‌یابد.
بنا به گفته خود مسئولان سازمان اوقاف، این سازمان از در ۹ ماه ابتدایی سال ۱۳۹۱، ۵۱ میلیارد تومان از بقاع متبرکه و امامزاده ها درآمد کسب کرده بود؛ درآمد ناشی از نذورات مردمی. پر پیداست که این منبع سرشار تولید پول را به راحتی نمی توان از کف داد. خصوصا که وقتی روی آن نظارت وجود ندارد. این سازمان اگرچه از لحاظ ساختاری ذیل وزارت ارشاد اسلامی قرار می گیرد، اما رییس این سازمان با تایید رهبری نظام تعیین می شود و به نظر می رسد مانند دیگر نهادهای منتسب رهبری، این نهاد نیز از حاشیه امنیت نظارتی برخوردار است.