شاید کسی در ایران نباشد که نام «باشگاه فوتبال پرسپولیس» را نشنیده باشد. نام «بولینگ عبده» هم به گوش بسیاری آشنا است؛ اما هستند افرادی که ندادند بنیانگذار آنها چه کسی بود و چه سرنوشتی برایش پیش آمد.
علیمحمد عبده، بنیانگذار «باشگاه فوتبال پرسپولیس» و «بولینگ عبده» که پس از انقلاب نام آن به «مجموعه فرهنگی ورزشی شهید چمران» تغییر کرد، است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، همه ثروت عبده مصادره شد.
علیمحمد عبده که بسیاری او را عبدو صدا میکردند در مردادماه سال ۱۳۰۳ در شهر بروجرد و در خانوادهای مذهبی و فقیه به دنیا آمد. پدرش «محمدتقی عبده بروجردی» که به محمد عبده شهرت داشت، قاضی و فقیه دوران پهلوی بود. محمدتقی، اجازه اجتهاد خود را «میرزا حسن آشتیانی» از روحانیان سرشناس شیعه در زمان ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه دریافت کرد.پدر علیمحمد، نخستین دادستان دوران رضاشاه بود. پدر بزرگ پدریاش «شیخ ملاحسین بروجردی» نیز از روحانیان عصر خود بود.
علیمحمد ورزشکار بود. او یک مشتزن حرفهای بود. هفده سال داشت که به ورزش بوکس رو آورد. عبده برای تحصیل در رشتهی تربیت بدنی به آمریکا رفت و در کالج پارک مریلند به تحصیل در این رشته پرداخت. عبده در سالهای ۱۹۵۰ و ۱۹۵۲ قهرمان بوکس واشینگتن شد. عبده در ارتش آمریکا در جنگ کره نیز شرکت کرد. از سال ۱۹۵۳ تا ۱۹۵۵ نیز رئیس امور ورزش ارتش ایالات متحده آمریکا در واشینگتن بود. او سپس رئیس فدراسیون والیبال واشینگتن نیز شد.
عبده در آمریکا نیز تجربه مدیریت ورزشی اندوخت
عبده در سال ۱۳۳۲ خورشیدی به ایران بازگشت. او در سال ۱۳۳۵ شرکت سهامی سیآرسی CRC را بنیاد گذاشت.سهامداران عمده این شرکت علی عبده، محمد خاتمی و فاطمه پهلوی بودند. تیمسار سید محمدامیر خاتمی معروف به ارتشبد خاتم فرمانده نیروی هوایی زمان شاه و همسر فاطمه پهلوی، خواهر محمدرضا شاه بود. «سیآرسی» همان شرکتی است که «بولینگ عبده» را در سال ۱۳۳۵ خورشیدی تاسیس کرد.
عبده در سال ۱۳۴۳ نیز باشگاه پرسپولیس را بنیان گذاشت که در آن رشتههای والیبال، بسکتبال و بولینگ فعال بود.این در جاده قدیم شمیران قرار داشت و مساحت زمین آن ۲۰ هزار متر مربع بود. فدراسیون بینالمللی تاریخ و آمار فوتبال «باشگاه پرسپولیس» را پس از باشگاههای « الهلال» عربستان، «یوکوهاما مارینوس» ژاپن و «استقلال»چهارمین باشگاه فوتبال آسیا در قرن بیستم اعلام کرده است.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تقریبا تمامی اموال علیمحمد عبده مصادره شد. از سوی خانواده علی عبده تلاشی برای بازپسگیری اموال پدر صورت نگرفت. سال ۱۳۹۷ اما سالار عبده، فرزند علیمحمد عبده، خبر از اقداماتی برای بازپسگیری باشگاه پرسپولیس داد که این خبر سروصدای بسیاری ایجاد کرد.
سالار عبده در گفتوگویی بیان کرد که «پرسپوليس نيز در كنار ديگر اموال پدرم به دليل آنچه ارتباط ايشان با خاندان پهلوی خوانده میشد ضبط شد..» فرزند عبده اعلام کرد که خواهان بازپسگیری پرسپولیس است اما از راه راهکارهای قانونی.
سالار عبده که استاد دانشگاه سیتی نیویورک است میگوید که علاقهای خاص به پرسپولیس دارد: «باشگاه پرسپولیس بخشی از هويت و تاريخ ورزش ايران زمين است و برای من هميشه يادآور مردی است كه از آن سوی دنيا بازگشت تا همه زندگیاش را وقف یک هدف کند و آن پرسپولیس بود. تصور من از مديريت پرسپوليس توسط بخش خصوصی، راه و روش پدرم وهمان كيفيت مديريت اوست.»
پایان سال ۱۳۹۷ خبرهایی مبنی بر واگذاری باشگاه پرسپولیس به بخش خصوصی بر سر زبانها افتاد. سالار عبده میگوید تا زمانی که این باشگاه به بخش خصوصی منتقل نشود آنها ادعایی نخواهند کرد اما اگر قرار باشد به بخش خصوصی منتقل شود آنها از طریق قوه قضاییه اقدام خواهند کرد: «تا زمانی كه باشگاه پرسپوليس در تملک دولت و وزارت ورزش باشد ما ادعايی نخواهيم داشت اما اگر قرار بر واگذاری به بخش خصوصی باشد طبيعی است كه فرزندان مرحوم عبده نسبت به باشگاهی كه از هيچ توسط پدر شكل گرفته و در فيفا نيز به نام ايشان ثبت شده ادعا خواهند داشت و آن را از مسير حقوقي و قضايی و نيز فيفا دنبال خواهند کرد.»
فریدون شیبانی، مفسر ورزشی، مطرحشدن بحث واگذاری باشگاه پرسپولیس به خانوادهی عبده برایش عجیب است و میگوید که زمانی در ایران حکومت به خون علیمحمد عبده تشنه بود و حالا بخواهند پسرش را به ایران بیاورند و باشگاه را به او بدهند.شیبانی میگوید که الان بر سر تصاحب باشگاه پرسپولیس دعوا است و هر کس سعی میکند بدهیهای باشگاه را ندهد اما باشگاه برای او باشد. این مفسر سرشناس ورزشی میگوید که پرسپولیس ریشهدار و پر طرفدار است و شما مطمئن باشید که آن را به خانواده عبده نخواهند داد.
فرزندان عبده در پی بازپسگیری پرسپولیس هستند
پس از پیروزی انقلاب و مصادره اموال عبده، باشگاه پرسپولیس زیر پوشش بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی و سازمان تربیت بدنی قرار گرفت.از سال ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۶، باشگاه تحت مدیریت وزارت معادن و فلزات بود. پس از آن در دیماه ۱۳۸۹ و با مصوبه مجلس، وظایف سازمان تربیت بدنی به «وزارت ورزش و جوانان» سپرده شد و بعد از چند ماه، باشگاه پرسپولیس نیز زیر نظر این وزارتخانه قرار گرفت. در سال ۱۳۹۲ مجلس شورای اسلامی با طرح واگذاری باشگاههای استقلال و پرسپولیس به بخش خصوصی و هواداران موافقت کرد. بر اساس این طرح ۵۱ درصد از سهام استقلال و پرسپولیس میتواند به بخش خصوصی مورد تایید وزارت ورزش واگذار شود. این خصوصیسازی اما هیچگاه انجام نشد.
حمیدرضا فولادگر در سال ۱۳۹۲ در گفتوگویی با خبرآنلاین، دلیل این عدم واگذاری به بخش خصوصی را کاملا سیاسی دانست: «این دو تیم در سالهای گذشته هم در صف تیمهای دارای شرایط واگذاری بودند و همهساله اسم شان در لیستهای آماده واگذاری بودهاند ولی به دلایل مختلف که بخش عمدهای از آنها مسائل سیاسی است، دولت علاقهای به واگذاری این تیمها نداشته است.» در هر صورت باید گفت مصادره اموال سرمایهداران پیش از انقلاب و نحوه استفاده از این اموال توسط جمهوریاسلامی میتواند موضوع مورد پژوهش مهمی باشد.
زنده یاد علیمحمد عبده که از نظر کسانی که با او کار کرده بودند، انسانی «لوطی صفت» و «پهلوانمنش» میدانستند. ( شناختنامه علی عبده، نازنین ربیعه، روزنامه اعتماد). مهدی حدادپور در روزنامه گل مینویسد: «عبده البته خودش آدم چندان مقیدی نبود، اما در فوتبال آدم اخلاقمدار و اصولگرایی بود. عبده اگر میشنید، بازیکنی با دهان آلوده به الکل سر تمرین آمده، آن دهان را با سیم میدوخت، اما در میهمانیهای خصوصی خودش به هر کاری تن میداد… اما در محیط فوتبال، هیچ رفتار سیاهی جای نداشت.»
جواد الله وردی،فوتبالیست و از مدیران باشگاه پرسپولیس و تاج در مورد علیمحمد عبده میگوید: «یک بار سرایدار باشگاه پرسپولیس (محمود رشتی سلمانی) که به بیماری روماتیسم قلبی مبتلا بود، را با هزینه شخصی خود برای درمان به انگلستان فرستادهاست و به بازیکنانی که ازدواج میکردهاند هدیه میداده است.» (شناختنامه علی عبده، نازنین ربیعه، روزنامه اعتماد)
پس از انقلاب، عبده به آمریکا رفت. او شهروندی آمریکا را داشت و پیش از این در آنجا نام Alan Morgan را برای خود برگزیده بود. عمر او پس از انقلاب چندان ادامه نبافت و در سال ۱۳۵۸ بر اثر سکته درگذشت.
علیمحمد عبده در سال ۱۳۳۶ با هما مهاجرین ازدواج کرد.هما مهاجرین ایرانی و متولد ایتالیا است. یکی از فرزندان او به نام رضا عبده، کارگردان تاتر و نمایشنامهنویس سرشناس در آمریکا بود.رضا در سال ۱۹۹۵ به علت بیماری ایدز درگذشت. سالار، نگار و علی از دیگر فرزندان عبده و مهاجرین هستند.