وقتی قمر آریان درگذشت بسیاری از خبرگزاریها نوشتند که قمر آریان، همسر دکتر زرینکوب درگذشت؛ گویا که مهمترین ویژگی این زن پژوهشگر، همسر زرینکوببودن است؛ در حالی که قمر آریان خود پژوهشگر و نویسندهای توانا بود. او از نخستین فارغالتحصیلان زن از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و از نخستین استادان دانشگاه زن در ایران بود. آریان همچنین از اعضای شورای عالی علمی دایرةالمعارف بزرگ اسلامی بود. قمر آریان از اولینهایی بود که تاثیرات فراوانی در عرصه فرهنگ از خود بر جای گذارد. دکتر آریان فروردین ماه به دنیا آمد و فروردین ماه نیز از دنیا رفت. او اول فروردین ماه ۱۳۰۱ در قوچان دیده به جهان گشود. در آن زمان قوچان مدرسه دخترانه نداشت، از این رو پدر قمر که از مردان بانفوذ و صاحباعتبار شهر بود مبادرت به ساخت مدرسهای دخترانه در قوچان کرد و یکی از زنان باسواد شهر را به ریاست این مدرسه گمارد. قمر آریان تا ششم دبستان را در این مدرسه به تحصیل پرداخت و پس از آن سه کلاس اول دبیرستان را با معلم سرخانه سپری کرد و برای امتحان سال نهم به مشهد رفت. قمر به مدت دو سال نیز در دانشسرای مقدماتی دختران مشهد به تدریس پرداخت و همزمان با تدریس، خود نیز به تحصیل در کلاس ششم ادبی مشغول شد.
امتحانات این مقطع در تهران برگزار میشد و اینگونه شد که قمر به تهران آمد. او در تهران ماندگار شد و به تحصیل پرداخت. قمر آریان در سال ۱۳۲۷ موفق به کسب مدرک لیسانس از دانشگاه تهران شد. او فوق لیسانس و دکترای خود را نیز در همین دانشگاه گذراند. آریان در سال ۱۳۳۷ مدرک دکترای ادبیات خود را از دانشگاه تهران اخذ کرد و در مدت تحصیل، از کلاس درس اساتید بزرگی همچون: بدیعالزمان فروزانفر، علیاصغر حکمت، جلال همایی، محمد معین، ذبیحالله صفا، احمد بهمنیار و … بهرههای فراوان برد. رساله دکترای قمر آریان درباره مسیحیت و انجیل بود که بعدها با عنوان «چهره مسیحیت و تاثیر آن در ادبیات» و پس از آن با نام «چهره مسیح در ادب فارسی» و در قالب کتاب منتشر شد. درجه «بسیار خوب» نتیجه دکترای قمر آریان در سال ۱۳۳۷ بود.
دکتر قمر آریان در میانسالی
قمر آریان درباره این پایاننامه میگوید: «آن زمان که رساله را نوشتم، در ایران مرسوم نبود که درباره دیگر ادیان تحقیق شود. من وقتی کتاب انجیل را خواندم، دلم میخواست دیگران هم درباره این دین بیشتر بدانند.» او سپس از نقش علیاصغر حکمت، استاد تاریخ ادیان در شکلگیری این پایاننامه سخن میگوید که همزمان که حکمت کلاسهای درس انجیلخوانی دایر کرده بود او نیز به انجیل توجه کرده بود. «در دانشگاه، آقای حکمت معلم تاریخ ادیان ما بود. وقتی راجع به مسیحیت بیشتر صحبت کرد و گفت فرنگیها درباره دین اسلام تحقیقات زیادی انجام دادهاند، تصمیم خودم را گرفتم تا درباره دین مسیحیت تحقیق کنم. میخواستم بدانم نام مسیح، نام مریم، ذوالنار و چلیپا چه جایگاهی در ادب فارسی داشته است. یادم میآید منزل ما آن زمان نزدیک دفتر یونسکو بود و همسرم در آنجا کار میکرد. کتابخانه یونسکو کتابخانهای کامل است و من در آنجا منابع بسیاری راجع به مسیحیت پیدا کردم و رسالهام را کامل کردم.» قمر آریان در سالهای ورود به دانشگاه با عبدالحسین زرینکوب آشنا میشود.
او در گفتوگویی با روزنامه جام جم در سال ۱۳۸۳ درباره آشنایی خود با زرینکوب سخن میگوید؛ آریان میگوید که زرینکوب شاگرد فوقالعادهای بود و خودش نیز از شاگردان خوب به حساب میآمده است. او میگوید که در برخی درسها از زرینکوب کمک میگرفته است و در بیشتر کلاسها با یکدیگر همکلاس بودهاند. آریان در این مصاحبه میگوید: «وقتی از من خواستگاری کرد، قبول کردم و همراه با هم به مشهد پیش پدر و مادرم رفتیم. وقتی به پدرم گفتم آقای عبدالحسین زرینکوب که اهل علم و مطالعه است از من چنین خواهشی کرده است، پدرم گفت: من مقالات ایشان را خواندهام، ایشان باید پیرمرد باشد. گفتم: ایشان فقط ۳۰ سالشان است. پدرم گفت: نویسنده این مقالهها پختهتر از آن است که ایشان نشان میدهند؛ همه این را میگفتند.»
لندن، با دکتر عبدالحسین زرینکوب و استاد مینوی
آریان و زرینکوب در سال ۱۳۳۲ با یکدیگر ازدواج میکنند و تحصیلات خود را نیز در مقطع دکترا ادامه میدهند. زرینکوب در آن زمان نفر اول و آریان نفر دوم کنکور بودند. از دیگر آثار بهجامانده از دکتر قمر آریان میتوان به ترجمه کتاب «جهان اسلام» نوشته برتولد اشپولر و همین طور ترجمه کتاب «شرق نزدیک در تاریخ» اثر پروفسور فیلیپ خوری و کتاب «کمالالدین بهزاد» اشاره کرد. مقالات ارزشمند فراوانی از دکتر آریان در نشریات معتبر ایران از جمله؛ یغما، سخن، مهرگان، مروارید و راهنمای کتاب منتشر شده است.
همراه با دکتر زرینکوب و خانم نوروزی، شیراز اردیبهشت ۱۳۷۵
«لغتنامه آیین مسیح در زبان فارسی»، «مقایسه میان داستانهای ایرانی و دانمارکی» که ترجمه مقالهای از آرتور کریستین سن است، «ایران و سیاحتنامهها»، «ویژگیها و منشا پیدایش سبک مشهور به هندی در سیر تحول شعر فارسی»، «اسلام» که نقد کتاب برنارد لوئیس است و … از فراوان نوشتهها و مقالات دکتر آریان است.
با دکتر زرینکوب
قمر آریان ۲۳ فروردین ماه سال ۱۳۹۱ در سن ۹۰ سالگی در تهران درگذشت. پیکر او را در قطعه هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپردند. از آثار فراوان دیگر دکتر آریان میتوان به این موارد اشاره کرد:
-
«زن در داستانهای قرآن»، انتشارات سخن، ۱۳۸۸؛
-
«خاطر مجموع دیوان حافظ بر اساس بیست و یک متن معتبر چاپی»، شفیع شجاعی ادیب، قمر آریان، نشر فاخر، ۱۳۸۰؛
-
«از نینامه: گزیده مثنوی معنوی»، عبدالحسین زرینکوب، قمر آریان، نشر سخن، ۱۳۷۷؛
-
«ایران: تاریخ، فرهنگ، هنر»، قمر آریان، عبدالحسین زرینکوب و دیگران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۸۵.
او در سال ۱۳۹۱ درگذشت