سخنان جدید محمد خاتمی – رییس‌جمهور اسبق جمهوری‌اسلامی – در تیر ۱۳۹۸ درباره انتخابات دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی، خبرساز شد و حتی در فضای توییتر فارسی هشتگی با ادبیاتی تند علیه او جان گرفت و پخش شد. خاتمی در سخنان خود به طور کلی ایده تحریم انتخابات را رد کرد و ضمن تاکید بر شرکت در انتخابات، از مقامات بالادستی جمهوری‌اسلامی نیز درخواست کرد که زمینه حضور مردم در انتخابات را فراهم کند.
خاتمی که با جمعی از اصلاح‌طلبان ملاقات می‌کرد در سخن خود مبنی بر تشویق مردم به شرکت در انتخابات پیش‌روی مجلس یازدهم گفت: «اصلاح‌طلبان و مردمِ ناراضی باید فداکاری و از خودگذشتگی کنند و به خاطر ایران پای صندوق‌ها بیایند تا جلوی خطر اصلی گرفته شود…اشتباه بزرگ این است که خودمان برانداز‌سازی کنیم…از اسفند ۸۸ به بعد دائما گفتم و می‌گویم که باید به آینده نگاه کنیم و در تلاش برای حل موضوع باشیم و خود را در گذشته حبس نکنیم».
این در‌حالی بود که او پیش از این اذعان کرده بود که مردم دیگر به «تکرار» و تشویق‌های او برای حضور در انتخابات اهمیت نمی‌دهند. پیش از این خاتمی معترف شده بود که مشکلات کشور آن‌اندازه بی‌راه‌حل مانده است که مردم به جای شرکت در انتخابات، از امثال او پرسش‌هایی جدی دارند: «امروز من از سوی مردم با این سوال مواجه‌ام که مردم را کشاندید پای صندوق رای، یک مورد نشان دهید که در راستای اصلاحات واقعی باشد؛ آیا قوه قضاییه و نحوه برخوردها بهتر شد یا بخش خصوصی سالم می‌تواند در عرصه حضور داشته باشد؟ آیا رویکردهایی که ما را در تنگناهای بزرگ خارجی قرار داد، اصلاح شد یا در برابر رویکردهای سالم مقاومت شد تا مردم نتیجه امتیازی که به دست آمده را احساس نکنند؟»
این موضع جدید در تیرماه ۹۸ در حالی‌ست که خاتمی در اردیبهشت ۱۳۹۸ در ملاقات با انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها نیز گفته بود: «مسئله ما انتخابات نیست؛ در کشور با مشکلات بزرگی رو به رو هستیم که باید حل شود. اگر انتخابات را از کل مسائل کشور جدا کنیم، معلوم نیست بتواند قابل حل باشد». او در ملاقات با جمعی از روحانیون نیز گفته بود: «چرا باید فضا به گونه‌ای باشد که همه چهره‌هایی که در چارچوب قانون عمل می کنند نظام را قبول دارند اما سلیقه متفاوتی دارند، از سوی بعضی نهادها ردصلاحیت شوند؟»
دو تن از چهره‌های مشهور اصلاح‌طلبان نیز صراحتا اعلام کرده‌اند که بر اساس وضع کنونی، نمی‌توان به راحتی از حضور مردم و حتی اصلاح‌طلبان پای صندوق‌های رای‌دهی سخن گفت. «مصطفی تاج‌زاده» که از جمله شاخص‌ترین چهره‌های اصلاح‌طلبی‌ست، پیرامون این قضیه گفته بود: «من با آن دسته از ایرانیانی که تا الان رای داده‌اند، ولی اکنون معتقدند اگر شرایط بخواهد به همین شکل پیش برود، رای نمی‌دهند، موافقم. راهش را هم قهر نمی‌دانم بلکه باید شرایطی فراهم شود تا مردم از ترس آنکه فلان فرد رییس‌جمهور شود به فلان شخص رای ندهند». تاج‌زاده همچنین تایید کرد که در هیچ دوره‌ای به اندازه امسال میان اصلاح‌طلبان درباره انتخابات اختلاف نظر وجود نداشته است».
دیگر چهره مشهوری که اعلام کرد از رای بین بد و بدتر خسته شده است، زندانی سیاسی سابق، «محسن صفایی‌فراهانی» بود که صراحتا گفت: «اگر واقعاً شرایط تغییر نکند، بنده خودم رأی نخواهم داد و حاضر نیستم بین بد و بدتر انتخاب کنم».
نکته دیگری که پیرامون سخنان خاتمی جالب‌توجه است، برخی از تصورات او از روندهای سیاسی کنونی است؛ تا جایی که گویی او اساسا در ایران دیگری زندگی می‌کند. او در بهار ۹۸ گفته بود: «چه اشکال دارد که ۲۲ کاندیدای ما در تهران زن باشند یا ۱۶۰ نماینده زن اصلاح‌طلب داشته باشیم؟ این خود نشاندهنده رویکرد اصلاح‌طلبان است و برای جامعه هم می‌تواند جذابیت داشته باشد. این رویکردی تازه است و باید در گروه‌ها و احزاب و شوراهای سیاستگذاری بحث شود و از نیروهای کارآمد تهران و شهرستان‌ها پشتیبانی شود».
خاتمی از مردم دعوت کرده است که باز هم به پای صندوق‌های رأی بیایند
درواقع، در حالیکه اصلاح‌طلبان جمهوری‌اسلامی، حضوری مشروط و محدود در قدرت دارند، خاتمی از انتخاب ۱۶۰ نماینده زن اصلاح‌طلب می‌گوید که بر اساس هیچ منطقی نمی‌توان آن را تصوری نرمال در ساخت جمهوری‌اسلامی فرض کرد.
به هرحال به نظر می‌رسد مهم‌ترین دغدغه محمد خاتمی حفظ نظام جمهوری‌اسلامی است که در سخنرانی اخیر خود نیز به آن پرداخت. سخنانی که مشابه سخنان خامنه‌ای در سال ۹۲ بود. خامنه‌ای در سخنان خود از آن‌هایی که نظام جمهوری‌اسلامی را دوست ندارند، خواست برای ایران پای صندوق رای بیایند. خاتمی نیز از مردم خواست به خاطر ایران در انتخابات شرکت کنند. این خود نشان می‌دهد که در تصور خاتمی، اساسا موجودیت نظام جمهوری‌اسلامی با خطر روبروست.
خصوصا که حرف‌های معاون وزیر کشور را نیز بازخوانی کنیم که در تیرماه ۹۸ تاکید کرد که باید مراقب میزان وثاقت صندوق رای نزد مردم بود: «شرایط بین‌المللی کشور اهمیت رقم خوردن درصد بالای مشارکت و برگزاری انتخاباتی رقابتی را دوچندان کرده است. ما باید همه اختلافات و منازعات مان را در صندوق رأی حل و فصل کنیم. اگر صندوق رأی اعتبارش را از دست بدهد خیابان جایگزین آن می‌شود؛ لذا باید به صندوق رأی قدرت و هویت بدهیم».
نکته مهم دیگر پیرامون سخنان خاتمی، ناکارآمدی مجلس دهم در تحقق شعارهای اصلاح‌طلبانه است. حامیان دولت حسن روحانی و اصلاح‌طلبان (در قالب فراکسیون امید) حضور پررنگی در مجلس دهم داشتند و بیش از ۱۴۰ صندلی را در مجلس تصاحب کرده بودند؛ ولی این مجلس نه در تصویب FATF موفق بود و نه توانست طرح ممنوعیت کودک‌همسری را به نتیجه‌ای برساند. اینجاست که این سخنان خاتمی که در بالا به آن پرداخته شد معنی پیدا می‌کند که مردم از او می‌پرسند که یک مورد نشان دهید که انجام شده باشد و در راستای اصلاحات واقعی باشد.
درواقع به نظر می‌رسد خاتمی خود به عمق مشکلات کشور و ناکارآمدی اصلاح‌طلبان آگاه است و این را صراحتا نیز می‌گوید اما آنچه او را وا می‌دارد که تغییر نظر بدهد و به جای تامل پیرامون اتخاذ تصمیمی بهتر و کاراتر که بتواند محبوبیت اصلاح‌طلبان را نیز در جامعه افزایش دهد، تصمیم می‌گیرد باز مردم را به حضور پای صندوق‌های رای تشویق کند بی‌آنکه چیز خاصی در مناسبات قدرت و نوع ارتباط نهادهای بالادستی با نهادهای – به اصطلاح – انتخابی عوض شده باشد.
با توجه به نگرانی‌های خود خاتمی آنچه او را خیلی می‌هراساند، تقویت ذهنیت براندازی در جامعه است که در بالا نیز به آن پرداخته شد. او در ۱۵ تیر ۱۳۹۸ نیز گفته بود هرچه مردم از اصلاحات روگردان شوند به تقویت ذهنیت براندازی کمک می‌شود و حتی ابراز نگرانی کرده بود که ممکن است براندازها بتوانند موفق شوند. اینجاست که او با عجله و نگرانی، دغدغه‌های پیشین خود درباره نفس انتخابات و میزان کفایت ایده اصلاح‌طلبی را رها می‌کند و به عنوان بزرگ اصلاح‌طلبان جمهوری‌اسلامی توصیه به حضور در انتخابات می‌کند. در واقع، هراس از براندازی‌ست که خاتمی را علیه خاتمی می‌شوراند.