سلامت و بهداشت ذهنی و روانی، زمینه‌ساز زندگی سالم، رشد و شکوفایی شخصیت انسانی و عاملی اساسی و حیاتی در خوشبختی و بهروزی فردی و اجتماعی است.
چرا آگاهی و گفتوگو در زمینه سلامت ذهنی و روانی مهم است؟
- ذهن و روان، همانند جسم انسان که با مشکلاتی مانند آسیب‌دیدگی، خستگی، بیماری یا جراحت روبرو است، در طول زندگی بارها دچار چالش و آسیب می‌شود.
- همه انسان‌ها از کودکی تا سالخوردگی در معرض فشارها و آسیب‌های روانی هستند.
عوامل موثر بر سلامت ذهنی و روانی
فردی: هر انسان به صورت فعال در آن نقش دارد.
اجتماعی: مسائل اقتصادی، امنیت و اعتماد اجتماعی، عدالت و کیفیت حکمرانی، مذهب، آزادی فردی، مدرسه و نهاد آموزش، خانواده و… در سلامت روانی نقشی مهم دارند.
بعضی زمینه‌های احتمالی آسیب‌های ذهنی
- فقدان آموزش و پرورش در زمینه سلامت روان
- زمینه‌های جسمی (ژنتیک یا آسیب‌های فیزیولوژیک)
- فقر و محرومیت شدید، بی‌عدالتی، تبعیض
- پایمال‌شدن مداوم حقوق انسانی
- شرایط دشوار، رویدادهای ناگوار و سختی‌های شدید (تروما) (مانند تجربه بازداشت، زندان و شکنجه)
- سوءمصرف داروها، مواد و الکل
متاسفانه آگاهی‌ها و مهارت‌های مهم زندگی مانند آگاهی از حقوق انسانی و شهروندی، سلامت روان، مهارت روبروشدن با اضطراب، افسردگی و خشم در رسانه‌ها یا مدرسه به میزان کافی آموخته و تمرین نمی‌شود.
سرکوب سیاسی در ایران: چه کسانی در معرض فشارهای ذهنی یادشده هستند؟
- زندانیان سیاسی
- افراد تحت پیگرد قضائی و تهدید امنیتی
- خانواده و اطرافیان زندانیان سیاسی به‌ویژه کودکان
- وکلای مدافع
- آسیب‌دیدگان اعتراضات
- شاهدان سرکوب، جنایات و خشونت‌ها، به‌ویژه کودکان
- گروه‌هایی که مورد تبعیض مضاعف هستند (افراد کم‌درآمد، زنان، افراد بدون مذهب یا غیرشیعه، دگرباشان، گروه‌های به‌حاشیه‌رانده‌شده)
- عموم مردم که در معرض استرس و فشارهای سیاسی هستند
- بعضی کارمندان حکومت که مجبور به اجرای دستورات ستم‌گرانه آن هستند
فرد آسیب‌دیده «مقصر» نیست. آسیب‌دیده‌بودن گاهی نشانی از انسان‌بودن و دغدغه‌مندبودن ما است.
تبعات احتمالی فشارها و چالش‌های ذهنی و روانی
- آگاهی، مدیریت و استفاده از کمک‌های تخصصی
بهبود، قوی‌ترشدن، رشد و بلوغ
- ناآگاهی، بی‌توجهی و رسیدگی نامطلوب
باقی‌ماندن مسائل حل‌نشده و زمینه‌ساز خطرات بعدی
حادترشدن آسیب‌های ذهنی و پیدایش مشکلات جدید
چند نشانه رایج کاهش سلامت روان
1- احساس غم و ناراحتی شدید مداوم (بیش از دو هفته)
2- ترس یا اضطراب مداوم
3- اختلال خواب، تغییر شدید اشتها
4- فکر یا تلاش جدی برای آسیب‌زدن به خویشتن
5- دیدن یا شنیدن چیزهای غیرواقعی
6- تغییر شدید و بدون کنترل خلق‌وخو
7- مشکلات شدید در تمرکز و در ارتباط با سایرین