عمر طولانی ممکن است نصیب بسیاری از انسان‌ها بشود اما عمر پربار اقبالی است که نصیب هر کس نمی‌شود. محمد دبیرسیاقی، نویسنده، شاعر، مدرس ادبیات فارسی و مصحح متون کهن پارسی بود. او که در دوران حیات خود مصحح بسیاری از متون کهن فارسی بود نزدیک به یک قرن زیست؛ زیستی که که به فرهنگ و ادبیات ایران بسیار افزود. محمد دبیرسیاقی ۹۹ سال زندگی کرد؛ عمری که به تعبیر خودش عرض زندگی او بود و طول آن فراتر از هزاره بود. انگار که بنا به تعبیری استعاری از پرویز ناتل خانلری در مجله «سخن»: «عمر دو‌هزاروپانصد ساله دارد».
محمد دبیرسیاقی در چهارم اسفندماه سال ۱۲۹۸ خورشیدی در محله گلبنا قزوین دیده به جهان گشود. به گفته دبیرسیاقی او ۶۲ سال با پدرش، سید باقر زیست که در سال ۱۳۶۰ خورشیدی درگذشت و ۷۶ سال با مادرش دختر میرزا آقاخان مستوفی فرزند میرزا ابوالقاسم ملاباشی از عالمان و مجتهدان دوره ناصرالدین‌شاه زندگی کرد. نام «دبیرسیاقی» احتمالا به این دلیل انتخاب شده است که محمد، پدربزرگش، خط خوشی داشته که به «خوشنویس» یا «سیاق» شهرت یافت و همچنین یکی از عموهای او «سیدحسن» که «برخلاف توصیه نیاکانش» به خدمت دولت درآمد، لقب «دبیرالمالک» داشت.
با پدرش در پنج سالگی
دبیرسیاقی پس از گذراندن دوره ابتدایی در مدرسه امید (شاهپور) قزوین تحصیل کرد، مدرسه‌ای که به گفته سیاقی معلمانی داشت «سراپا اخلاص»، «شوق تعلیم‌دادن» و «دلسوز و با فضیلت». محمد دبیرسیاقی پس از اخذ مدرک دیپلم در سال ۱۳۱۸ وارد دانشگاه تهران شد و سال ۱۳۲۴ دکترای ادبیات فارسی خود را از دانشگاه تهران دریافت کرد. او در دانشگاه از محضر اساتید بزرگی چون ملک‌الشعرای بهار، بدیع‌الزمان فروزان‌فر، علی‌اصغر حکمت شیرازی، احمد بهمنیار، ابراهیم پورداود و اساتید بزرگ دیگری بهره جست.
همکاری با علامه دهخدا
همکاری با علامه دهخدا از نقاط عطف زندگی علمی دبیرسیاقی بود. او بین سال‌های ۱۳۲۶ تا ۱۳۳۴ در گردآوری لغتنامه با علی‌اکبر دهخدا همکاری نزدیک داشت. علامه دهخدا در تنها فایل صوتی‌ای که از او به جا مانده است و در مورد تدوین لغتنامه دهخدا سخن می‌گوید از جوانی به نام محمد دبیرسیاقی حرف می‌زند که قرار است در کنار دکتر محمد معین و سیدجعفر شهیدی کار دهخدا را ادامه بدهند و یاریگرش باشند.
محمد دبیرسیاقی مدت ۹ سال با دهخدا در تنظیم مطالب حروف «ظ»، «ض»، «ل» و «پ» همکاری داشت و ۱۱ سال نیز با دکتر محمد معین در لغتنامه دهخدا و در انجمن ایران‌شناسی کار می‌کرد. دبیر سیاقی همین‌طور ۴۲ سال با سیدجعفر شهیدی در لغتنامه دهخدا برای اتمام تالیف و طبع لغتنامه فارسی کار می‌کرد. (مجله بخارا، شماره۱۱۷، ص ۲۹۵)
در سال های دهه ۲۰ شمسی
حسن انوری، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و سرپرست فرهنگ سخن می‌گوید: «اگر تلاش‌های او [دبیرسیاقی] نبود لغتنامه [دهخدا] پایان نمی‌یافت یا برای پایان یافتن، زمان درازتری می‌طلبید.» انوری همچنین می‌گوید که «دبیرسیاقی از یاران دهخدا بود و باید از نفس او، نفس دهخدا را جستجو کرد.» (بخارا، شماره ۱۱۷، ص ۳۴۲)
اکرم سلطانی – پژوهشگر در موسسه لغت نامه دهخدا – می‌گوید هیچ‌کس مانند دبیرسیاقی دلبسته علامه دهخدا نبود و ۹ سال کار مداوم در کنار دهخدا تاثیرات فراوانی بر شخصیت او گذاشته بود به‌طوری که وقتی او را می‌بینی گویا دهخدا را دیده‌ای. در و دیوار خانه‌اش مزین است به تصاویر دهخدا. در همه حال و همه جا به مناسبت، نام او را بر زبان می‌آورد و وقتی از از او می‌گفت چشمانش روشن‌تر، صدایش رساتر می‌شد، گویا رمق تازه‌ای پیدا می‌کرد.(همان، ص۳۴۴)
شاهنامهپژوهی
از کارهای ادبی مهم دبیرسیاقی، شاهنامهپژوهی است. دبیرسیاقی بیش از ۲۰ کتاب درباره داستان‌های شاهنامه فردوسی نوشته است. او در سال ۱۳۳۵، شاهنامه فردوسی را بر اساس چاپ ترنر ماکان و دیگر چاپ‌های موجود منتشر کرد. «کشف‌الابیات شاهنامه‌ی فردوسی»، « زندگی‌نامه فردوسی و سرگذشت شاهنامه» و «برگردان روایت گونه شاهنامه به نثر» از دیگر کارهای ارزشمند دبیرسیاقی در حوزه شاهنامهپژوهی است.
یکی ازنوشته‌های مشهور دبیرسیاقی در حوزه شاهنامهپژوهی مطلبی است که در سال ۱۳۷۶ در مجله کلک نوشت و به نقل از از یادداشت‌های علی‌اصغر حکمت چنین آورد که مصرع مشهور «ز گهواره تا گور دانش بجوی» از شعرهای فردوسی نیست بلکه «میرزا ابوالقاسم» ملقب به «فخر الاسلام» داماد حسام السلطنه (فرزند فتحعلی شاه) آن را سروده است.
او شاهنامه پژوه نیز بود
۱۰۰ سال عمر و ۱۰۰ اثر
دبیرسیاقی علاوه بر همکاری در لغتنامه دهخدا، فرهنگنامه‌های دیگری را نیز تصحیح کرد که می‌توان از «فرهنگ چراغ هدایت»، «فرهنگ آنندراج»، «غیاث‌اللغات»، «لغت فرس»، «ملخص اللغات»، «نام‌ها و صفت‌ها و پسوندهای دیوان لغات الترک» اشاره کرد. محمد دبیرسیاقی از سال ۱۳۲۵ خورشیدی تا زمان درگذشت ابراهیم پورداود در سال ۱۳۴۸ سمت دبیری انجمن ایران‌شناسی را عهده‌دار بود و همین‌طور عضویت هیئت علمی انجمن آثار ملی از سال ۱۳۵۶ تا سال ۱۳۸۹ بر عهده او بود. دبیرسیاقی در دانشنامه ایرانیکا نیز با زنده‌یاد احسان یارشاطر نیز همکاری‌هایی داشت و مدخل‌هایی برای آن نوشت.
در مجموع آثاری که از محمد دبیرسیاقی بر جا مانده است به حدود صد عنوان می‌رسد که مجموعه‌ای است از لغت‌نامه‌ها و فرهنگ‌نامه‌ها، تصحیح متون منثور و منظوم فارسی، دستور زبان فارسی و همین‌طور پژوهش‌های ادبی، تصحیح متون تاریخی و جغرافیایی. او همچنین در نشریاتی فعالیت داشته است و در دانشگاه های خارجی – از پکن تا نیویورک – نیز تدریس کرده است. عضویت در انجمن‌های مختلف را نیز می توان در این راستا نام برد. به هر ترتیب رزومه دبیر سیاقی آن اندازه سنگین و طویل هست که ذکر آن در این مجال ممکن نباشد. برای آشنایی با آن ها می‌توانید به صفحه ویکی پدیای او مراجعه کنید.
پرده گیری از سردیس دبیرسیاقی در مرکز اسناد قزوین
درباره محمد دبیرسیاقی یک فیلم مستند به کارگردانی منوچهر مشیری نیز ساخته شده است. کتاب «ارج‌نامه» و کتاب «دبیر ادیب» نیز دو کتابی هستند که درباره او نگاشته شده‌اند. پرده بردای از یک سردیس در مرکز اسناد و کتابخانه ملی قزوین و نامگذاری یک کتابخانه عمومی به نام دبیرسیاقی از جمله تجلیل‌هایی است که از او صورت گرفته است. دکتر محمد دبیرسیاقی سحرگاه ۱۶ مهر ۱۳۹۷ در قزوین، در سن ۹۹ سالگی و بر اثر کهولت سن درگذشت.