«من در بازدید از مناطق سیل‌زده چندین فحش خوردم و اعصابم خرد است». این سخنی‌ست که «لطف الله دژکام» – امام جمعه شیراز – بیان می‌کند. او البته در ادامه سخن خود و دیگر تصمیم‌گیران را لایق فحش خوردن می‌داند و می‌گوید: «مسیل را گرفته‌اند و به ساختمان تبدیل کرده‌اند، چرا نباید سیل جاری شود؟ چرا شهرداری بلوار کشیده و مسیل را مسدود کرده است؟ آب بالا دست دروازه قرآن باید از کجا سر در بیاورد که سیل جاری نشود؟…مردم حق دارند فحش بدهند و هر بدی به ما بگویند».
آنچه در سخن امام جمعه شیراز برجسته است، اذعان او به نقش عامل انسانی در تبدیل سیل نوروزی شیراز به یک فاجعه انسانی‌ست. فاجعه‌ای که جان نزدیک بیش از ۲۰ نفر را گرفت و ده‌‌‌‌ها نفر را زخمی کرد و خسارات مالی فراوان برجای گذاشت. نوروز ۹۸ را به کام شیراز تلخ کرد و مسافران نوروزی را هراسان کرد. اما اگر این فاجعه ناشی از خود سیل نبود و بلکه دستکاری‌های انسانی، عامل اصلی خسارات ناشی از سیل بوده است، انگشت‌ها باید به کدام سو نشانه بروند؟
«سهل انگاری دستگاه‌های متولی»
درواقع آنچه در ابتدا باید بر سر آن توافق کرد، نقش عامل انسانی در فاجعه فروردین ۹۸ در شیراز است. «علی مدنی‌پور» – استاد شهرسازی در دانشگاه نیوکاسل – در گفتگویی با «بی بی سی فارسی» به این نکته اشاره کرد که مسیل‌هایی که در طول تاریخ در ایران ایجاد شده بودند تا مفری باشند برای سیلاب‌ها، پس از جنگ جهانی دوم و در مسیر شهرسازی‌ها پوشانده شدند. او علت دیگر پوشانده‌شدن مسیل‌ها را نیز «سودجویی» برای ساخت ساختمان‌های مسکونی می‌داند.
دروازه قرآن، از ورودی‌های اصلی شهر شیراز است. در کنار این بنای تاریخی که به نوعی نماد شیراز است، مسیلی طبیعی نیز قرار داشت که سیلاب‌های این منطقه در آن جاری می‌شدند و درواقع به نوعی نقش کنترل‌کننده سیلاب‌ها را داشته است. اما آن مسیل اکنون به خیابان تبدیل شده است!
این تصویر به خوبی نشان می‌دهد که چگونه دخالت عامل انسانی، مسیل دروازه قرآن را تبدیل به خیابان کرده است!
نقش عامل انسانی در فاجعه شیراز آن اندازه جدی‌ست که دادستان شیراز اعلام کرده است علیه «سهل‌انگاران سیل شیراز» پرونده‌ای گشوده شده است. «علی صالحی» – دادستان عمومی و انقلاب شیراز – در این باره صراحتا گفت: «کشته و مجروح شدن تعدادی از هموطنان در سیلاب شیراز ناشی از سهل‌انگاری دستگاه‌های متولی است».
«میثم جعفرزاده» – از مقامات وزارت نیرو – نیز درباره اتفاق دروازه قرآن شیراز، صراحتا عامل انسانی را مقصر اصلی می‌داند و با رد «طبیعی»بودن خسارات جانی و مالی وارده از سیل، می‌گوید: «اتفاقی که در شیراز رخ داد سیلاب از منظر طغیان رودخانه نبود؛ بلکه به‌خاطر دست‌اندازی و مسدود کردن یکی از مسیل‌های قدیمی شهر شیراز بوده است».
نکته میثم جعفرزاده را «محمد درویش» – کارشناس محیط زیست – تایید می‌کند. به گفته او، جاده ورودی شیراز مشهور به دروازه قرآن، اساسا یک بستر رودخانه، مشهور به حوزه آبخیز دروازه قرآن و یک رودخانه سیلابی بوده است؛ اما: «این‌ها آمدند یک لوله کشیدند و روی آن لوله جاده کشیده اند و فکر می‌کردند همان لوله می‌تواند سیلاب را هدایت کند». اگرچه درویش نمی‌گوید «این‌ها» دقیقا چه کسانی هستند، در عین حال یادآوری می‌کند که: «کارشناسان مرکز حفاظت آب و خاک مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس هشدار دادند که این کار اشتباه و حماقت بزرگی است که کسی گوشش بدهکار نبود».
شهرداری شیراز؛ «سهل‌انگار» اصلی؟
همانطور که در ابتدای گزارش و در سخن امام جمعه شیراز دیدیم، او شهرداری شیراز را نهاد مقصر تبعات این سیل دانست. چنانکه وزیر نیرو نیز در جلسه ستاد مدیریت بحران در حضور «حسن روحانی» به او گفت: «رودخانه‌ها تبدیل به خیابان شده‌اند»، و وقتی حسن روحانی از او پرسید مگر این چیزها نباید با هماهنگی وزارت نیرو باشد، مسئولیت را به دوش وزارت کشور انداخت که نهاد بالادست شهرداری‌هاست.
«داریوش مختاری» – کارشناس حوزه آب – نیز در گفتگویی با «ایسنا» با اشاره به اینکه مدیران پیشین شهرداری شیراز و معاونت عمرانی استانداری‌ها در دوره‌های مختلف باید پاسخگوی این فاجعه باشند، یادآوری کرد که این اتفاق می‌ةوانست رخ ندهد چنانکه قبل از این سوءمدیریت‌ها رخ نداد: «در دهه ۶۰، تنگ الله‌اکبر در ابتدای شیراز و همجوار آثار باستانی دروازه قرآن، امکان هدایت سیلاب‌های بزرگ را فراهم می‌کرد. در دهه ۷۰، همزمان با طرح توسعه آرامگاه خواجوی کرمانی، این آبراهه بزرگ از آوارهای ساختمانی پُر شد و این وضعیت امروز، خروجی همان اقدامات نسنجیده دستگاه شهرداری شیراز بوده است».
«یاشار سلطانی» – روزنامه نگار حوزه شهرسازی – نیز در توییتر خود، این نکته را به میان آورده است که حدود ۱۵ سال پیش، این شهرداری شیراز بوده است که دره سیل‌رو بغل دروازه قرآن را با پرکردن نخاله و ریخت آسفالت پر کرده است و مسیر سیلاب را بسته است.
تصویری دیگر از دروازه قرآن و مسیل کنار آن
اما رییس کل دادگستری استان فارس، شهرداری شیراز را از جهت دیگری مقصر می‌بیند. «علی الصاقی» در گفتگویی به لایروبی نشدن رودخانه منتهی به دروازه قرآن اشاره کرد و آن را علت اصلی این فاجعه دانست: «آنچه در تحقیقات اولیه مشخص شده اینکه رودخانه منتهی به دروازه قرآن حسب اطلاعات واصله لایروبی نشده و مجرای عبور آب به طور کامل باز نبوده است و همین امر موجب راه افتادن سیلاب مرگبار حاصله از بارندگی در کوه‌های اطراف شده است. علی رغم اینکه سازمان هواشناسی از یک هفته قبل هشدارهای لازم در خصوص بارش شدید باران را اعلام کرده بود اما متولیان امر در حوزه شهرداری پیش بینی و اقدامات پیشگیرانه لازم در خصوص لایروبی رودخانه مجاور دروازه قرآن و مهار سیلاب ناشی از بارندگی را مد نظر قرار نداده‌اند».
سپاه شیراز عامل اصلی فاجعه شیراز؟
اما پس از این اتفاقات و خبرها بود که «شاهد علوی» – روزنامه‌نگار و خبرنگار شاغل در صدای آمریکا – «خبری اختصاصی» از پشت‌پرده سیل شیراز منتشر کرد. در خبر او، و بر خلاف خبرهای بالا، شهرداری شیراز نه تنها مسئول این اتفاق نبود بلکه خود قربانی مطامع سپاه پاسداران بود.
شاهد علوی با تیتر «مسئولیت سپاه شیراز در فاجعه دروازه قرآن»، در صفحه فیس‌بوک خود نوشت: «آن‌چنان‌که یک منبع مطلع در شیراز می‌گوید شهرداری شیراز مدعی شده چندین بار به سپاه به خاطر ساختمان سازی در محدوده مسیل رودخانه و مسدود کردن آن اخطار داده است، اما سپاه نه تنها بازرسان شهرداری را بازداشت کرده بلکه به بازرسان دادگستری فارس هم اجازه بازدید از آن منطقه را که در محدوده پادگان آموزشی زرهی سپاه بعثت واقع شده را نداده است».
شاهد علوی در ادامه بیان می‌کند که «سردار کوهمره‌ای» – فرمانده دانشکده علوم و فنون زرهی نیروی زمینی سپاه – به شهرداری شیراز و دادگستری استان فارس وعده داده است که اگر از سپاه شکایت نکنند، سپاه از بنیاد شهید استان خواهد خواست که: «به زخمی‌ها و کشته شدگان سیل اخیر دروازه قرآن شیراز عنوان جانباز و شهید داده شود».
انتقاد از نقش سپاه شیراز محدود به خبر و خبرنگار بالا نبود. در فضای مجازی انتقاد از نقش سپاه بالا گرفت و بسیاری، سپاه را «عامل سیل» شیراز دانستند. سپاه شیراز نیز ساکت نماند و وقتی این حجم از انتقاد و افشاگری‌ها علیه خود را مشاهده کرد با صدور یک بیانیه سعی کرد برجسته‌سازی نقش خود در فاجعه سیل شیراز را «دروغ‌پراکنی» بخواند و آن را به «منافقین» نسبت دهد: «با بررسی منشأ صدور این دروغ پراکنی ها مُبرهن شده است دشمنان قسم خورده انقلاب اسلامی در خارج و اَیادی ورشکسته و افسرده آنان در داخل در داخل و خارج از کشور با سوءاستفاده از حادثه سیل قصد مخدوش کردن ذهنیت، باور و اعتماد مردم نسبت به نهاد انقلابی و مردمی سپاه را دارند».
سیل شیراز با بی‌مبالاتی مسئولین جمهوری اسلامی تبدیل به یک فاجعه شد
خبرگزاری‌های متعلق یا نزدیک به سپاه پاسداران نیز سعی کردند نقش امدادی سپاه پس از وقوع سیل را برجسته کنند. از جمله «خبرگزاری فارس» در گفتگویی با «محمدرضا رضایی کوچی» – رییس کمیسیون عمران در مجلس شورای اسلامی و نماینده اصولگرای جهرم – که دوره دانشجویی خود را در شیراز گذرانده است، سعی کرد حضور سپاه را بسیار مثبت جلوه داده و از زبان او مدعی شد: «نقش نیروهای سپاه و بسیج در مهار سیل و کمک به مردم گرفتار در آن ستودنی است».
این سرزمین مادری‌ست که از دست می‌رود
در این میان و فرای همه این بحث‌ها، «سام خسروی فرد» – کارشناس محیط زیست – این جنس بحث برای مقصریابی از آن مسئول و این نهاد، را گمراه‌کننده می‌داند. به باور او فاجعه اصلی در این است که در ایران با چنین مدیریت محیط زیستی دیگر زندگی عادی نیز دچار مشکل خواهد شد و به گفته او کم کم باید با سرزمین مادری وداع کرد.
او البته فراموش نمی‌کند که به انتقاد از کسانی بپردازد که سعی می‌کنند، این سیل را به تغییرات اقلیمی گره بزنند و آن را «غیرمترقبه» جلوه دهند و سعی کنند سوءمدیریت کنونی را تبرئه کنند. او درباره این افراد می‌گوید: «این افراد چه کسانی‌اند؟ طبعا همان‌ها که در دستگاه‌های دولتی یا حکومتی کمر خدمت بسته‌اند و یک سوال مهم را بی‌پاسخ گذاشته‌اند: با فرض آنکه سیل‌های اخیر به تغییرات اقلیمی مرتبط است، چرا برای مواجهه با آن در تمام این سال‌ها نه‌تنها آماده‌سازی صورت نگرفته که از هیچ تخریبی از جمله زمین‌خواری و کوه‌خواری نیز مضایقه نشده است؟ به‌علاوه، وقتی بارندگی‌های اخیر کمتر از رکوردهای ۵۰ ساله و ۳۰ ساله (در بسیاری مناطق) بوده است، چگونه می‌توان آن را بی‌سابقه یا غیرمنتظره توصیف کرد؟»
.
.
.