خیزش سراسری بسیاری از شهروندان ایرانی در دی ماه ۱۳۹۶ برای نظام جمهوری اسلامی غافلگیرکننده بود؛ چه آنکه در عمر نزدیک به ۴۰ ساله این نظام سابقه نداشت که بیش از ۷۰ شهر کشور به تناوب و به مدت هفت روز، صحنه سیاسی کشور را دستخوش دگرگونی کنند و مهم تر از آن شعارهایی مطرح شود که برخی از آن ها در هیچ کدام از جنبش ها و خیزش های پیش از این سابقه نداشتند. اما علی رغم این غافلگیری، و با توجه به آمادگی مقامات امنیتی جمهوری اسلامی در برابر خیزش های شهری و آنچه خود «اغتشاش» می نامند، سرکوب معترضان و بازداشت و کشتن آن ها، هیچ دور از انتظار نبود.
مقامات جمهوری اسلامی، اعتراضات مردمی را «اغتشاش» نامیدند و با خشونت با آن برخورد کردند
بنا به گزارش های معتبر حقوق بشری، و براساس اطلاعات قابل دسترس، تاکنون، بیش از ۲۵ نفر جان خود را از دست داده اند. دورود در استان لرستان، ایذه در استان خوزستان، شاهین شهر/خمینی شهر/قهدریجان در استان اصفهان، تویسرکان در استان همدان، از جمله شهرهایی بودند که مقامات امنیتی و انتظامی در آن ها، شهروندان معترض را کشتند. این جدای از شهروندانی چون سینا قنبری، و یا وحید حیدری ست که در زندان های اوین و اراک جان خود را به طرز مشکوکی از دست دادند. مقامات امنیتی و قضایی اعلام کردند که این زندانیان خودکشی کرده اند.
در این مجال سعی می کنیم مروری داشته باشیم بر ادعاها و سخنان پیرامون درگذشت دو جوان جانباخته، سینا قنبری و وحید حیدری که حین بازداشت در تهران و اراک جان خود را از دست دادند.
سینا قنبری
سینا قنبری ۲۲ ساله از جمله جوانانی بود که در ۱۰ دی ماه در جریان تظاهرات سراسری در این ماه بازداشت شد و به قرنطینه زندان اوین منتقل شد. به گفته مقامات قضایی و امنیتی، سینا قنبری در ۱۶ دی ماه در دستشویی زندان اوین خودکشی کرد. «محمد جعفر منتظری» – دادستان کل ایران – درباره فوت مشکوک سینا قنبری در زندان می گوید:«فردی که خودکشی کرده است معتاد بود و فیلمش هم موجود است». «محمود صادقی» و «طیبه سیاووشی» – نمایندگان تهران در مجلس شورای اسلامی – نیز خبر فوت سینا قنبری در زندان اوین را تایید کردند. محمود صادقی با توجه به چنین اتفاقاتی در زندان ها نسبت به وقوع «کهریزک دوم» هشدار داد.
سینا قنبری از جمله بازداشت شدگانی بود که در زندان اوین جان باخت
در واکنش به اعلام خودکشی سینا قنبری در زندان اوین، «بهمن احمدی امویی» – که به مدت پنج سال در زندان اوین و رجایی شهر زندانی بود – با تشکیک در امکان وقوع چنین اتفاقی نوشت: «درسرویس بهداشتی بند ۷ قرنطینه زندان اوین و ۲۰۹ امکان حلق آویز کردن خود وجود ندارد. البته تا جایی که من دیدم و شنیدم. شاید در سه سال اخیر امکاناتی برای چنین چیزی تعبیه شده باشد».
نکته مهم دیگر درباره سینا قنبری این است که او در اعلام مواضع رسمی مقامات قضایی جمهوری اسلامی به عنوان یک «معتاد» معرفی شده است. از جمله «غلامحسین محسنی اژه ای» – سخنگوی قوه قضاییه –در ۲۴ دی ماه گفت: «این فرد معتاد و حدودا ۲۱ ساله بود. دانشجو هم نبود». اما «محمد سیف زاده» – وکیل دادگستری – در واکنش به ادعای اعتیاد سینا قنبری می گوید: «این که دادستان کل چرا موضوع اعتیاد را مطرح کرده امیدوارم از باب توصیف موضوع باشد و نه تخفیف و خوار شمردن موضوع، اما اعتیاد به عنوان یک بیماری رافع مسئولیت سازمان زندان‌ها و قوه قضائیه در حفاظت از متهم نیست، متهم معتاد یا قاتل یا جنایتکار یا هر چه باشد تفاوتی در حق و حقوقش نمی‌کند».
وحید حیدری
«وحید حیدری» ۲۲ ساله از اراک یکی دیگر از جوانانی بود که پس از بازداشت در جریان تظاهرات سراسری اخیر در یکی از بازداشتگاه های اراک جان خود را از دست داد. طبق اطلاعات معتبر در گزارش های حقوق بشری، وحید حیدری در بازداشتگاه شماره ۱۲ پلیس در اراک جان خود را از دست داد.بنا به گفته «محمد نجفی» – وکیل وحید حیدری – این جوان دستفروش در ۱۰ دی ماه و در جریان تظاهرات بازداشت شد.درباره فوت مشکوک او، مقامات قضایی فورا ادعا کردند که او نیز «معتاد» بوده است و۱۰ گرم هرویین همراه خود داشته است. خانواده او صراحتا این ادعا را رد کرده اند. پدر این خانواده از جانبازان جنگ ایران وعراق است. محمد نجفی – وکیل خانواده حیدری – می گوید: «ما از روستای حیدری در نزدیکی ازارک دیدار کردیم و با خانواده، دوستان و اطرافیان صحبت کردیم، تمام آنها اعتیاد به مواد مخدر او و یا فروش مواد مخدر توسط او را تکذیب کردند».
وحید حیدری؛ جوان دستفروشی که در کلانتری ۱۲ اراک جان باخت
اما «عباس قاسمی» دادستان کل استان مرکزی در ۲۰ دی ماه، بدون نام بردن از وحید حیدری، بر «سابقه کیفری»، فوت او در کلانتری پلیس را تایید کرد اما تاکید کرد که این فوت نتیجه خودکشی بوده است: «در این فرد نشانه‌هایی از خودزنی وجود داشت. همچنین یک فیلمی از زمانی که اقدام به خودکشی کرد وجود دارد. بنابراین، شواهد تایید می‌کنند که مرگ او ناشی از خودکشی است». یکی از فعالان شهر اراک که تمایلی ندارد از او نام برده شود درباره اتهام اعتیاد به آموزشکده توانا می گوید: «اتهام قاچاق مواد مخدر به وحید حیدری جوانی که پس از دستگیری در اعتراضات اخیر در یکی بازداشتگاه‌های اراک کشته شده موضوع تازه‌ای نیست. این رویه در مورد دیگر فعالان سیاسی اراک هم وجود داشته و مثلا پس از بازداشت برخی از آن ها در تماس با خانواده‌های ایشان می‌گفتند که فرزندان شما را به جرم دزدی بازداشت کردیم!»
ضمن اینکه بنا به گفتگوی کمپین بین المللی حقوق بشر با نزدیکان وحید حیدری آن ها از وجود شکاف های عمیق در سر وحید حیدری سخن گفته اند. یکی از نزدیکان این خانواده گفته است: «یکی از اقوام او که بدن او را دیده بود به من گفت که بر روی سمت چپ سر او اثرهای شکاف‌های عمیقی را دیده است…به نظر می‌رسید که جای یک تبر بود. هیچکس اینگونه خودکشی نمی‌کند.»