واروژان، موسیقی‌دان و آهنگ‌ساز

 توانا- واروژ هاخباندیان که با نام هنری واروژان شناخته می‌شود در ۱۳ آذرماه ۱۳۱۵ در خانواده‌ای ارمنی در قزوین متولد شد. دو ساله بود که مادرش را از دست داد. واروژان پس از پایان تحصیلات مقدماتی وارد مدرسه‌ي عالی موسیقی تهران شد و موسیقی را تحت آموزش استادانی هم‌چون روبن گریگوریان و لودویک وازل فراگرفت. پس از این واروژان با بورسیه ی رادیو و تلویزیون برای مدت چهار سال به مدرسه‌ی عالی موسیقی آمریکا رفت. در سال چهارم به ایران بازگشت و از آن‌جا که در رادیو و تلویزیون به او گفتند که اگر بورسیه را جبران نکند، نمی‌تواند فعالیتی داشته باشد مجبور شد برای مدت دو سال به اهواز برود و موسیقی تدریس کند.

پس از این دو سال واروژان به تهران بازگشت و برای برنامه‌ی زنگوله‌ها که به کشف صدا می‌پرداخت شروع به آهنتگ‌سازی کرد.در دهه‌ی پنجاه ذائقه‌ی موسیقی جامعه کم‌کم به موسیقی پاپ گرایش پیدا می‌کرد و واروژان در این حوزه به فردی محبوب تبدیل شد. واروژان در سال ۱۳۴۷ برای بار اول برای فیلم «جهنم سفید» به کارگردانی ساموئل خاچیکیان موسیقی نوشت. واروژان به ساخت موسیقی فیلم علاقه‌مند شد و این امر موجب شد که این کار را به صورت حرفه‌ای ادامه دهد. ساخت موسیقی فیلم «حسن کچل» ساخته‌ی علی حاتمی که به عنوان اولین اثر موزیکال سینمای ایران شناخته شده از کارهای واروژان است. واروژان این اثر را به هم‌راه بابک افشار، اسفندیار منفردزاده و پرویز اتابکی خلق کرد. در این فیلم عهدیه، مهتاب، سوسن، افشین و کورس سرهنگ‌زاده آواز خواندند. واروژان توانست ترانه‌های خاطره‌سازی خلق کند که در حافظه‌ی مردم ماندگار شد. ترانه‌هایی مانند «هفته‌ی خاکستری»، «بوی خوب گندم»، «پوست شیر»، «پل»، «عاشقانه»، «شام آخر»، «ماه‌پیشونی» و «گهواره» تعدادی از این ترانه‌های خاطره‌ساز است. واروژان در سال ۱۳۵۱ به خاطر ساخت موسیقی فیلم «صبح روز چهارم» موفق به دریافت جایزه‌ی سپاس شد. هر چند به دلیل روحیه‌ی خاص هنری خود از شرکت در مراسم دریافت جایزه خودداری کرد.

واروژان از عکس و فیلم بیزار بود و حتا کم‌تر حاضر به مصاحبه بود. او در عمر هنری خود برای ۲۵ فیلم موسیقی ساخت و هم‌چنین برای دو مجموعه‌ی تلویزیونی نیز موسیقی ساخت. آخرین اثر واروژان در آهنگ‌سازی، ساخت ترانه‌ای با نام «اجازه» بود که مرگ اجازه‌ی ساخت به این هنرمندان جوان نداد.او در شهریور سال ۱۳۵۶ در حال ضبز موسیقی فیلم «بر فراز آسمان‌ها» بود که سکته کرد و روز شنبه ۵:۳۰ صبح ۲۶ شهریورماه ۱۳۵۶ پس از ده روز بستری‌بودن در بیمارستان جم در سن ۴۱ سالگی درگذشت. واروژان در قبرستان بوراستان ارمنیان به خاک سپرده شد.از برخی از ترانه‌هایی که واروژان ساخته است می‌توان از «کندو»، «شبزده»، «دریایی»، «همسفر»، «شام آخر» نام برد. در زمین‌ی تنظیم ترانه هم آثاری چون «قصه‌ی دو ماهی»، «غریب آشنا»، «کویر»، «دو پنجره»، «مرد تنها»، «بن‌بست» و «همیشه غایب» و آثار سینمایی‌ای چون کندو، شام آخر، نازنین و در اواخر کار آهنگ‌سازی مجموعه‌ی تلویزیونی سلطان صاحبقران از علی حاتمی از جمله آثار واروژان به حساب می‌آیند. واروژان آهنگ‌های فولکلور پری زنگنه را نیز با هم‌کاری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان اجرا کرده است. واروژان ترانه‌ای به نام «دهکده‌ی کوچک من» را آهنگ‌سازی کرد که این ترانه به یونان راه یافت که نشان موسیقی دریافت کرد که در راه بازگشت گم و امروز نیز نسخه‌ای از آن موجود نیست. این آهنگ را ضیا آتابای با شعری از شهیار قنبری اجرا کرد. بابک بیات آهنگ‌ساز در مورد کارهای واروژان می‌گوید: «به جرأت می‌‏توانم بگویم که واروژان یک عمر در موسیقی ایران جاری است. او یک عمر زحمت کشید تا در موسیقی ترانه‌‏ای مملکت ما، لحظه‏‌های زیبا خلق کند. بسیاری از تنظیم‌‏کنندگان موسیقی ایران که بعد از واروژان شروع به کار کردند، راه واروژان را ادامه دادند. او آنقدر بی‌‏عقده بود که پیشرفت هر هنرمندی، او را خشنود می‌‏کرد. یادم می‌‏آید وقتی موسیقی فیلم برهنه تا ظهر با سرعت را به تنهایی می‏ساختم، او مرتب نگران من بود که مبادا نتوانم کار خوبی ارائه دهم ولی وقتی موسیقی فیلم را شنید، از جا بلند شد، مرا بوسید و گفت: معلوم است که خیلی زحمت کشیده‏ای! و این بوسه و این جمله برای من جاودانه شد».

 فعالیت‌های واروژان با گوگوش و شهیار قنبری توانست درخشان‌ترین ترانه‌های تاریخ موسیقی پاپ ایران را به وجود آورد. ترانه‌ی «حرف» یکی از این ترانه‌ها است که در سال ۱۳۵۴ عنوان به‌ترین آهنگ‌ساز سال را برای واروژان به ارمغان آورد. ایرج جنتی عطایی در مورد آهنگ‌سازی واروژان می‌گوید: «واروژان از آن‌جایی که در تنظیم و ارکستراسیون بی‌همتا بود، خیلی زود به یک آهنگ‌ساز و تنظیم‌کننده‌ی بی‌نظیر بدل شد. در واقع می‌توان گفت واروژان اعتبار ترانه‌ی نوین ایران بود.» شهیار قنبری، ترانه‌سرا، واروزان را هنرمندی می‌شناسد که با زبان موسیقی روز جهان آشنا بود. داریوش از واروژان با ذکر خاطره‌ای این‌گونه یاد می‌کند: «با آهنگ‌های او ترانه‌های بسیار خواندم و از او چیزهای زیادی آموختم، یک روز برای تمرین ترانه «بوی خوب گندم» به منزل او رفته بودم و در حالی که پیانو می‌نواخت چشمم به قاب عکسی افتاد که بالای پیانو بود. عکس یه پسر بچه‌ای که با چشمان گریان به اطراف خود خیره شده بود نظرم را جلب کرد و به او گفتم: واروژ ببین این بچه هم از نواختن تو به گریه افتاده که او در پاسخ گفت: اتفاقاً این آهنگ از گریه‌های او ساخته شده و واقعاً موسیقی پاپ به او بدهکار است و به راستی جایش خالی است.» از فیلم‌های سینمایی‌ای که واروژان برای آن‌ها موسیقی ساخته است می‌توان به کوسه جنوب، سلام تهران، در امتداد شب، علف‌های هرز، شام آخر، ماه عسل، همسفر، کندو، ذبیح،دشنه و ممل آمریکایی اشاره کرد.