واروژان؛ موسیقی‌دان و آهنگ‌ساز

واروژ هاخباندیان که با نام هنری واروژان شناخته می‌شود در ۱۳ آذر ماه ۱۳۱۵ در خانواده‌ای ارمنی در قزوین متولد شد. دو ساله بود که مادرش را از دست داد. واروژان پس از پایان تحصیلات مقدماتی وارد مدرسه‌ عالی موسیقی تهران شد و موسیقی را تحت آموزش استادانی همچون روبن گریگوریان و لودویک وازل فرا گرفت. پس از این واروژان با بورسیه رادیو و تلویزیون برای مدت چهار سال به مدرسه‌ عالی موسیقی آمریکا رفت. در سال چهارم به ایران بازگشت و از آن‌جا که در رادیو و تلویزیون به او گفتند که اگر بورسیه را جبران نکند نمی‌تواند فعالیتی داشته باشد مجبور شد برای مدت دو سال به اهواز برود و موسیقی تدریس کند.

اولین بار برای فیلم «جهنم سفید» به کارگردانی ساموئل خاچیکیان موسیقی نوشت 

پس از این دو سال واروژان به تهران بازگشت و برای برنامه‌ زنگوله‌ها که به کشف صدا می‌پرداخت شروع به آهنگسازی کرد. در دهه‌ پنجاه ذائقه‌ موسیقی جامعه کم‌ کم به موسیقی پاپ گرایش پیدا می‌کرد و واروژان در این حوزه به فردی محبوب تبدیل شد. واروژان در سال ۱۳۴۷ اولین بار برای فیلم «جهنم سفید» به کارگردانی ساموئل خاچیکیان موسیقی نوشت. او به ساخت موسیقی فیلم علاقمند شد و این امر موجب شد که این کار را به صورت حرفه‌ای ادامه دهد. ساخت موسیقی فیلم «حسن کچل» ساخته‌ علی حاتمی که به عنوان اولین اثر موزیکال سینمای ایران شناخته شده از کارهای واروژان است. واروژان این اثر را به همراه بابک افشار، اسفندیار منفردزاده و پرویز اتابکی خلق کرد. در این فیلم عهدیه، مهتاب، سوسن، افشین و کورس سرهنگ‌زاده آواز خواندند. واروژان توانست ترانه‌های خاطره‌سازی خلق کند که در حافظه‌ مردم ماندگار شد؛ ترانه‌هایی مانند «هفته‌ خاکستری»، «بوی خوب گندم»، «پوست شیر»، «پل»، «عاشقانه»، «شام آخر»، «ماه‌پیشونی» و «گهواره» تعدادی از این ترانه‌های خاطره‌ساز هستند. واروژان در سال ۱۳۵۱ به خاطر ساخت موسیقی فیلم «صبح روز چهارم» موفق به دریافت جایزه‌ سپاس شد، هر چند به دلیل روحیه‌ خاص هنری خود از شرکت در مراسم دریافت جایزه خودداری کرد.

از راست به چپ شهیار قنبری، داریوش اقبالی و واروژان

واروژان از عکس و فیلم بیزار بود و حتی کم‌تر حاضر به مصاحبه می‌شد. او در طول عمر هنری خود برای ۲۵ فیلم و دو مجموعه تلویزیونی موسیقی ساخت. آخرین اثر واروژان در آهنگسازی، ساخت ترانه‌ای با نام «اجازه» بود که مرگ اجازه‌ ساخت به این هنرمند جوان را نداد؛ او در شهریور سال ۱۳۵۶ در حال ضبط موسیقی فیلم «بر فراز آسمان‌ها» بود که سکته کرد و ساعت ۵:۳۰ صبح روز شنبه ۲۶ شهریور ماه ۱۳۵۶ پس از ده روز بستری‌بودن در بیمارستان جم در سن ۴۱ سالگی درگذشت. واروژان در قبرستان بوراستان ارمنیان به خاک سپرده شد. از ترانه‌هایی که واروژان ساخته است می‌توان از «کندو»، «شب‌زده»، «دریایی»، «همسفر»، «شام آخر» نام برد. در زمینه تنظیم ترانه هم آثاری چون «قصه‌ دو ماهی»، «غریب آشنا»، «کویر»، «دو پنجره»، «مرد تنها»، «بن‌بست» و «همیشه غایب» را خلق کرد. آثار سینمایی‌ای چون کندو، شام آخر، نازنین و در اواخر کار آهنگسازی مجموعه‌ تلویزیونی سلطان صاحبقران اثر علی حاتمی از جمله آثار واروژان به حساب می‌آیند. واروژان آهنگ‌های فولکلور پری زنگنه را نیز با همکاری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان اجرا کرده است. واروژان ترانه‌ای به نام «دهکده‌ کوچک من» را آهنگسازی کرد که این ترانه به یونان راه یافت و نشان موسیقی دریافت کرد؛ البته در راه بازگشت گم شد و امروز نیز نسخه‌ای از آن موجود نیست. این آهنگ را ضیا آتابای با شعری از شهیار قنبری اجرا کرد. بابک بیات آهنگساز درباره کارهای واروژان می‌گوید: «به جرئت می‌‏توانم بگویم که واروژان یک عمر در موسیقی ایران جاری است. او یک عمر زحمت کشید تا در موسیقی ترانه‌‏ای مملکت ما، لحظه‏‌های زیبا خلق کند. بسیاری از تنظیم‌‏کنندگان موسیقی ایران که بعد از واروژان شروع به کار کردند، راه واروژان را ادامه دادند. او آن‌قدر بی‌‏عقده بود که پیشرفت هر هنرمندی، او را خشنود می‌‏کرد. یادم می‌‏آید وقتی موسیقی فیلم "برهنه تا ظهر با سرعت" را به تنهایی می‌‏ساختم، او مرتب نگران من بود که مبادا نتوانم کار خوبی ارائه دهم ولی وقتی موسیقی فیلم را شنید از جا بلند شد، مرا بوسید و گفت: معلوم است که خیلی زحمت کشیده‏‌ای! و این بوسه و این جمله برای من جاودانه شد».

ترانه‌ «حرف»  در سال ۱۳۵۴ عنوان بهترین آهنگساز سال را برای او به ارمغان آورد

 فعالیت‌های واروژان با گوگوش و شهیار قنبری توانست درخشان‌ترین ترانه‌های تاریخ موسیقی پاپ ایران را به وجود آورد. ترانه‌ «حرف» یکی از این ترانه‌ها است که در سال ۱۳۵۴ عنوان بهترین آهنگساز سال را برای واروژان به ارمغان آورد. ایرج جنتی عطایی درباره آهنگسازی واروژان می‌گوید: «واروژان از آن‌جایی که در تنظیم و ارکستراسیون بی‌همتا بود، خیلی زود به یک آهنگساز و تنظیم‌کننده‌ بی‌نظیر بدل شد. در واقع می‌توان گفت واروژان اعتبار ترانه‌ نوین ایران بود.» شهیار قنبری، ترانه‌سرا، واروژان را هنرمندی می‌شناسد که با زبان موسیقی روز جهان آشنا بود. داریوش از واروژان با ذکر خاطره‌ای این‌گونه یاد می‌کند: «با آهنگ‌های او ترانه‌های بسیار خواندم و از او چیزهای زیادی آموختم، یک روز برای تمرین ترانه «بوی خوب گندم» به منزل او رفته بودم و در حالی که پیانو می‌نواخت چشمم به قاب عکسی افتاد که بالای پیانو بود. عکس پسربچه‌ای که با چشمان گریان به اطراف خود خیره شده بود نظرم را جلب کرد و به او گفتم: واروژ ببین این بچه هم از نواختن تو به گریه افتاده. او در پاسخ گفت: اتفاقا این آهنگ از گریه‌های او ساخته شده و واقعا موسیقی پاپ به او بدهکار است و به راستی جایش خالی است.» از فیلم‌های سینمایی‌ای که واروژان برای آن‌ها موسیقی ساخته است می‌توان به کوسه جنوب، سلام تهران، در امتداد شب، علف‌های هرز، شام آخر، ماه عسل، همسفر، کندو، ذبیح، دشنه و ممل آمریکایی اشاره کرد.

آرامگاه ابدی‌اش