چکیده؛

صدای مردم ،صدای خداست (ماکیاولی)

جغرافیای سیاسی ایران را می‌توان جغرافیای بحران نامید. بحران‌های متعددی که به دلیل عدم مدیریت عقلانی و منطقی و قانونی هزینه‌های جبران ناپذیری را به مردم و منافع ملی کشور وارد نموده است.

ایران به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی، ژئوکالچری، ژئواکونومیکی و ژئواستراتژیکی از کشورهایی است که می‌تواند مرکز تولید بحران و مناقشات منطقه‌ای و فرامنطقه ای باشد. به همین دلیل ساختار و آناتومی قدرت در ایران باید به سمت وسویی گرایش پیدا کند که کانون قدرت از یک پشتوانه مردمی قانونی و دموکراتیک برخوردار باشد نه یک ساختار دیکتاتوری استبدادی و غیردموکراتیک و سلطه طلب.

مسئله انتخابات آزاد و قانونی و دموکراتیک که تمامی گرایش‌های قومی، مذهبی، زبانی، که بتوانند در آن دخیل باشند و بتوانند بر سرنوشت خود و کشورشان تاثیرگذار باشند می‌تواند مشروعیت سیاسی یک کشور را که از اصول تفکیک ناپذیر قدرت و در واقع یکی از منابع مهم و تاثیرگذار اقتدار در قرن بیست ویکم محسوب می‌گردد، تضمین کند و به آن یک مقبولیت عام و جهانی بدهد.

یکی از ویژگی‌های بارز قرن بیست ویکم این است که دیگر قدرت از لوله تفنگ بیرون نمی‌آید بلکه پایان چنین دورانی بسر آمده است و دانایی مهم‌ترین منبع قدرت و اقتدار است.

انتخابات یکی از پارامترهای دموکراسی است که علاوه بر دولت‌های دموکراتیک و قانونی، رژیم‌های استبدادی  و دموکراتیک مآب که نمایشی از دموکراسی و قانون در ارکان قدرت، و مطبوعات و رسانه‌ها دارند، به صورت صوری از آن بهره می گیرند و برای مشروعیت سیاسی خود هرازگاهی به آن متوسل می‌شوند؛ مانند یک فیلم چندساعته برای نمایش عمومی.

جمهوری اسلامی ایران نیز با برگزاری انتخابات هرچند سال یکبار که تمامی دستگاه‌های رژیم و حاکمیت شدیدا آن را در سطح داخلی و خارجی با رسانه‌هایی که در اختیار دارند تبلیغ می‌کنند، مدعی یک نوع انتخابات قانونی و دموکراتیک است. در این مقاله به بررسی این ادعا خواهیم پرداخت که آیا واقعا انتخابات ایران قانونی و دموکراتیک است؟

واژگان کلیدی : انتخابات ، مشروعیت ، دموکراسی، جمهوری اسلامی

مقدمه

زندگی سیاسی دموکراتیک یا مردم سالارانه تنها در انتخاب رهبران سیاسی کشور از راه انتخابات آزاد خلاصه نمی‌شود. دموکراسی هنگامی واقعیت می‌یابد که حاکمیت قانون و برابریِ حقوقی شهروندان در پناه قانون واقعیت یابد و مردم خود، راه زندگی سیاسی خود را تعیین کنند. حاکمیت قانون واقعیت پیدا نخواهد کرد، مگر آنکه حرمت نهادن به آن به بخش لایتجزای فرهنگ جامعه دربیاید و شهروندان به پاسداران قانون تبدیل شده باشند. (مجتهدزاده، ۱۳۸۶، ۲)

در دموکراسی مشروعیت اهمیت زیادی دارد، زیرا دموکراسی بر رضایت مردم مبتنی است و برخلاف تمایل آنها نمی‌توان مشروعیت را بر اراده آنها تحمیل کرد. در صورت نبودن مشروعیت، حکومت اعتماد عمومی را از دست می‌دهد وسرانجام فرو می افتد. با نبود مشروعیت، قدرت صورت زور محض می‌یابد. به عقیده «استرنبرگر»، مشروعیت بنیاد قدرت حکومت است (عالم، ۱۳۸۶، ۱۰۶)

انتخابات آزاد لازمه دموکراسی است. عاملی که نمی‌توان از آن چشم پوشید و نهادی است که بر خلاف  تصور کسانی که آن را محتوم می‌پندارند، به اجرا درآوردن آن دشواری بسیار دارد. رای مخفی، رهایی از تقلب و فسادهای بی پرده و زننده، آزادی احزاب برای رقابت در تمامی مناطق کشور، وجود یک نظام انتخاباتی که به اندازه کافی بی طرف باشد، از نشانه های بدیهی در کشورهایی است که به انتخابات آزاد دست یافته‌اند. (تانسی، ۱۳۸۶، ۲۵۹)

مشروعیت و انتخابات

بررسی ساختار دولت‌ها و چگونگی مشروعیت قدرت از ارکان پایه و اساسی در آناتومی قدرت است. داشتن مشروعیت مردمی و قانونی باعث ایجاد امنیت، ثبات و نهادینه شدن جامعه مدنی و دموکراسی در مقیاس ملی می‌گردد. در نتیجه یک نوع اعتماد بین مردم و دولت در فرهنگ سیاسی شکل می‌گیرد و باعث توسعه سیاسی، اقتصادی و اجتماعی می‌گردد. دولتی که از مشروعیت دموکراتیک در سطح ملی برخوردار است در سیاست خارجی و روابط دیپلماتیک با نظام بین الملل، با اقتدار بیشتری از منافع ملی دفاع می‌کند.

مسله مشروعیت حکومت   legitimacy) یا (legitimation  دارای ابعاد مختلفی است. مفهوم مشروعیت به معنی عام، آن است که پیدایش و به وجود آمدن یک حکومت مبتنی بر قواعد و ضوابط حقوقی پذیرفته شده باشد. در اینجا مفهوم بر پایه تصورات عمومی از حق و حقوق بنا شده است. این بستگی به تصور و باور مردم نیز ممکن است نسبت به شرایط مکانی و زمانی متفاوت باشند. به همین دلیل نیز در طول تاریخ که جوامع و حکومت‌های آنها دچار دگرگونی شده‌اند، برداشت و تعبیر از مفهوم مشروعیت نیز تغییر کرده است.  (رفیع پور،۱۳۸۴، ۴۴۷)

به باور «ماکس وبر: سه نوع مشروعیت وجود دارد؛ گونه نخست مشروعیت سنتی است که بر پایه باور به ارزش بالای سنت‌ها استوار است. گونه دوم مشروعیت کاریزماتیک است که بر باور به برخورداری رهیر از قدرت خارق العاده و قابلیت بی نظیر استوار است. گونه سوم مشروعیت عقلانی است که بر منطق و قواعد حقوقی استوار است.

انتخابات یکی از پارامترهای دموکراتیک است که علاوه بر دولت های دموکراتیک، رژیم های خودکامه و دیکتاتوری نیز برای مشروعیت خود و پذیرش حکومت در انظار عمومی به آن متوسل می شوند. شکل مدرن رژیم غیر دموکراتیک با اقدام ناپلئون در مراجعه به آرا عمومی (همه پرسی) جهت مشروعیت بخشی به دیکتاتوری نظامی و در نهایت اتخاذ لقب امپراتوری برای خود به منصه ظهور رسید (بروکر، ۱۳۸۴، ۲۶)

«وینستون چرچیل» گفته بود: «امپراتوری آینده ،امپراتوری مغزها خواهد بود.» بنابراین برای مشروعیت سیاسی باید به شعور و افکار عمومی جامعه توجه خاص داشت و با مردم با یک اخلاق سیاسی شهروند مدار و قانون مدار برخورد کرد نه با ایجاد دستگاه های امنیتی و پلیسی ارعاب گر و سرکوبگر و با توجیهاتی چون امنیت ملی، امنیت جامعه و دین، شهروندان را در زندان های مخوف زندانی کرد و از حقوق مدنی و شهروندی محروم کرد .

کنترل انتخابات

در حکومت های غیر دموکراتیک انتخابات تحت کنترل شدید حکومت است. کارگزاران دولتی با انواع ترفندها سعی دارند افراد مورد نظر و مورد اعتماد خود را کاندیدا نمایند و این کار را اغلب با محدودسازی شرایط کاندیداتوری انجام میدهند . در رژیم های مطلقه مردم فقط آزادند یکی از چند نامزد پیشنهادی حکومت را انتخاب کنند. از این رو موضوع انتخابات در جهان سوم و کشورهای استبدادی همیشه مورد تمسخر و لطیفه پردازی بوده است . می گویند در کشورهای دموکراتیک نتیجه انتخابات ۲۴ ساعت بعد معلوم می شود ولی در کشورهای استبدادی نتیجه از قبل معلوم است (صحافیان، ۱۳۷۹، ۳۰)

دموکراسی و انتخابات

دموکراسی یعنی حاکمیت مردم و این حاکمیت مردم در انتخابات می تواند به منصه ظهور برسد وقتی صحبت از دموکراسی و انتخابات می شود یعنی اینکه تمامی مراحل انتخابات از ثبت نام افراد گرفته تا رد یا تایید صلاحیت باید در یک چارچوب قانونی و دموکراتیک صورت پذیرد نه اینکه با یک مهندسی دموکراتیک مآب که از طرف حاکمیت به طور دقیق برنامه ریزی شده باشد افراد را انتخاب کنیم. این شیوه مهندسی شده خلاف اصول دموکراسی و قانون است.

اگر انتخابات از طرف حاکمیت، مهندسی شده برگزار شود و فقط مردم یک رای را بنویسند و آن را به صندوق بیاندازند، و نمی توان ادعای دموکراسی و انتخابات آزاد کرد.

ترفندهای انتخابات

در کشوری مانند ایران هرچند سال یک بار مردم به مدت یه هفته یا کمی بیشتر مزه آزادی یا بهتر بگویم شبه آزادی را درک می‌کنند. حاکمیت برای تشویق مردم به پای صندق های رای از ترفندهای متنوع مانند یه سری بحث‌های آزاد در مطبوعات یا در رسانه ملی استفاده می‌کنند.

ترفندهای انتخابات در اجتماعات غیردموکراتیک دولت‌ها با سوء استفاده از کم سوادی و بی خبری مردم آنها را به بازی می‌گیرند. مردم ناراضی را با انواع ترفندها به پای صندق رای می‌کشاند. به‌طور مثال برای چند روز یا چند هفته سخت گیری‌های حکومتی را کاهش می‌دهند یا برای مدتی مشکل مایحتاج عمومی را به صورت مقطعی رفع و مواد اولیه و ضروری زندگی را به وفور و یا با قیمت نازل در دسترس مردم قرار می‌دهند. گاهی هم با پخش شایعات ایجاد ترس و وحشت می‌کنند که عدم شرکت در انتخابات چه بلایایی را به دنبال خواهد داشت.

عدم تصویب اعتبارنامه نماینده‌ای یعنی نادیده گرفتن رای مردم آن منطقه. این خود ترفندی است برای حذف اقلیت فکری حاضر در مجلس از سوی اکثریت حاکم بر مجلس. این خود از مصادیق اعمال دیکتاتوری اکثریت است.

شورای نگهبان و انتخابات

شورای نگهبان با نظارت استصوابی که در اختیار دارد یکی از بزرگ‌ترین موانع انتخابات آزاد، قانونی و دموکراتیک در ایران است. شورای نگهبان حق انتخاب کردن و انتخاب شدن که باید از سوی مردم و با رای مردم صورت بگیرد را نقض می‌کند و در واقع ارزش وحرمتی برای مردم قائل نیست.

شورای نگهبان چندین گزینه مورد نظر خود را انتصاب می‌کند و درروز رای گیری ما مردم ایران باید یکی از گزینه‌های انتصاب شده شورای محترم را انتخاب کنیم و خوشحال از این باشیم که مثلا رفتیم و برای سرنوشت خود و کشورمان برای چند سالی تاثیرگذار بودیم.

شورای نگهبان جمهوری اسلامی، نهادی کوچک با قدرتی بزرگ است

رای دادن و رای ندادن ملت

در جمهوری اسلامی ایران چه رای بدهیم و چه رای ندهیم هیچ فرقی و هیچ تغییری در حاکمیت قانون و اصول مملکت داری مشاهده نخواهیم کرد چرا که ساختار اجازه کوچکترین تغییری را نخواهد داد. امید به تغییر وتحول از طریق صندوق رای یک توهم است. در این کشور قانون و آزادی برای دکور است. یک نمایش زیبا از سوی سیاستمداران که در همایش‌های ملی و جهانی عرضه شود.

سخنان و مفاهیمی چون «رای مردم» و اینکه «حتی یک رای سرنوشت ساز است» و «با یک رای خیلی چیزها ممکن است تغییر کند»، فقط و فقط برای چند روز نمایش انتخابات مصرف دارد؛ در حالیکه نه یک رای بلکه میلیون‌ها رای تاثیری بر سرنوشت دموکراسی، آزادی بیان، آزادی مطبوعات، حاکمیت قانون، اجرای عدالت، جامعه مدنی، آزادی احزاب و سایر پارامترهای دموکراتیک ندارد  .

 

نتیجه گیری

سرانجام هر حکومت خودکامه و دیکتاتوری که ارزشی برای مشروعیت مردمی قائل نشود، سقوط و فروپاشی است. تجربه انقلاب‌های اخیری که در منطقه خاورمیانه اتفاق افتاده اهمیت پدیده مشروعیت مردمی را به خوبی نشان می‌دهد؛ که اگر دولتی به ارزش های دموکراتیک وارزش های سیاسی و مدنی پایبند نباشد چاره‌ای جز ترک قدرت و سقوط نخواهد داشت.

مشروعیت مردمی از طریق کنترل آهنین دستگاه های امنیتی، اطلاعاتی و نظامی شهروندان جامعه، از طریق خفه کردن صدای مخالفین منتقد، ازطریق نقض حقوق بشر و حقوق زنان، از طریق انحصار و فیلترینگ کشور، خفه کردن صدای اقلیت‌ها، اجرای سیاست های طالبانیسم و ایدئولوژی های افراطی به‌دست نمی‌آید.

ساختار و آناتومی قدرت در ایران متاسفانه اجازه یک انتخابات آزاد و دموکراتیک که مردم بتوانند آزادانه نمایندگان خودشان را از طریق صندوق رای انتخاب کنند نمی‌دهد. از صندق رای در ایران نمایندگان انتصابی حاکمیت بیرون می‌آیند.

 

 منابع

۱- مجتهدزاده پیروز. جغرافیای سیاسی وسیاست جغرافیایی.۱۳۸۶. نشرسمت

۲- عالم عبدالرحمن. بنیادهای علم سیاست ۱۳۸۶. نشرنی

۳- رفیع پورفرزاد. توسعه وتضاد ۱۳۸۴ نشرشرکت سهامی نشر

۴- تانس استیون. مقدمات سیاست ۱۳۸۶ نشر نی

۵- بروکر پل.رژیم‌های غیردموکراتیک ترجمه علیرضاسمیعی ۱۳۸۴ نشرکویر

۶- صحافیان عباسعلی.آاشنایی با دموکراسی ۱۳۷۹ نشرمحقق

ــــــــــــــــــــــ