پیش‌گفتار

در روز ۱۶ دسامبر ۲۰۱۲ جیوتی سینگ پاندی[1]، دانشجوی ۲۳‌ساله رشته فیزیوتراپی، همراه با دوستش، آویندرا پراتاپ پاندی[2]، برای تماشای یک فیلم به سینمایی واقع در یکی از محله‌های جنوب شهر دهلی رفتند. آن‌ها بعد از پایان فیلم برای بازگشت به خانه سوار اتوبوس شدند که در اتوبوس، پنج مسافر و راننده به آن‌ها حمله کرده، آن‌ها را مورد ضرب و شتم قرار دادند و با یک میله آهنی یکی پس دیگری به جیوتی تجاوز کردند. سپس آن‌ها را از اتوبوس بیرون انداختند و در جاده رها کردند. ساعاتی بعد پلیس این دختر و پسر جوان را در جاده پیدا و به‌سرعت به بیمارستان منتقل کرد. جیوتی که به خاطر جراحاتی که برداشته بود قادر به تکلم نبود، شرح واقعه را روی کاغذ نوشت. پلیس عاملان این حمله را شناسایی و ظرف یک هفته آن‌ها را بازداشت کرد. اما جراحات جیوتی بسیار سنگین و مهلک بود. آسیب‌های غیر‌قابل‌‌ترمیمی که مجرمین بر روده، رحم و اندام تناسلی این دختر جوان وارد کرده بودند نهایتا در ۲۹ دسامبر ۲۰۱۲ منجر به مرگ او شد و موجی از تظاهرات خودجوش توده‌های عظیم مردم را به دنبال داشت.^[3]

اعتراض دانشجویان به افزایش اعمال خشونت علیه زنان

چشم‌انداز و انگیزه

خبر حمله خیلی سریع پخش شد و رسانه‌ها از جیوتی با عنوان «زن بی‌باک» (نیربهایا)^[4] نام بردند. توحش باورنکردنی این تهاجم، خشم گسترده مردم را برانگیخت و موجب «انقلابی برای احقاق حقوق زنان» در هند شد. جیوتی نماد خشونتی شد که در هند علیه زنان و صرفا به خاطر زن‌بودن آنان، اعمال می‌شود.

موج اعتراضات در سراسر شهرهای هند، سری‌لانکا و نپال به راه افتاد؛ دهلی نو صحنه بزرگ‌ترین این تظاهرات بود. تظاهرات‌کنندگان از دولت می‌خواستند برای پایان‌دادن به خشونت جنسی علیه زنان گامی ‌بردارد و اقدامات لازم را به عمل آورد.^[5] آن‌ها در محل دروازه هند^[6]، در مقابل پارلمان و کاخ ریاست جمهوری (رشتراپاتی بهاوان^[7])، که اقامتگاه رسمی رئیس جمهور هند است، تجمع کردند. دانشجویان دانشگاه جواهر لعل نهرو با یک راهپیمایی دسته‌جمعی در سکوت به صحنه ارتکاب جنایت رفتند.^[8] علی‌رغم آن‌که این اعتراضات عمدتا مسالمت‌آمیز بود، در برخی موارد به خشونت کشیده شد. به عنوان نمونه، در روز ۲۲ دسامبر پلیس برای متفرق‌کردن هزاران نفر از تظاهرات‌کنندگان که در مرکز دهلی نو تجمع کرده بودند، به ماشین آب‌پاش و گاز اشک‌آور متوسل شد.^[9] تظاهرات‌کنندگان نه فقط به خاطر بلای ترسناکی که بر سر جیوتی آمده بود، بلکه به دلیل این‌که خشونت جنسی نسبت به زنان در کشور رایج است و مکرر اتفاق می‌افتد، به‌شدت برآشفته شده و به خشم آمده بودند.

به گفته تاپاس پراهاراج^[10]، دبیرکل مجمع دموکراتیک سراسری زنان هند^[11] در ایالت اودیشا^[12]، «سیستمی که ملزم به حمایت از زنان است، از جمله نیروهای انتظامی یا دستگاه قضایی، کار خود را درست انجام نمی‌دهد.»^[13] در سال ۲۰۱۲ فقط در دهلی نو بیش از ۶۰۰ مورد تجاوز جنسی به پلیس گزارش شده بود، اما تا پایان آن سال فقط یکی از عاملان تجاوز محکوم شد.^[14] یک نمونه زنده از نقش ناکارآمد پلیس و قصور آن‌ها در رسیدگی به شکایات مربوط به تجاوز جنسی، مورد تجاوز به یک دختر ۱۷ساله در سال ۲۰۱۲ در پنجاب بود. این دختر نوجوان ربوده و قربانی تجاوز گروهی شده بود، مقامات انتظامی دو هفته پس از آن‌که این حادثه به آن‌ها گزارش شده بود هنوز آن را ثبت نکرده بودند و عاملان این جنایت آزادانه می‌گشتند. به گفته خواهر قربانی، پلیس به جای بازداشت این جنایتکاران قربانی حادثه را تهدید و تلاش کرد وی را وادار کند شکایت خود را پس بگیرد. دختر جوان قربانی به فاصله کمی پس از این واقعه خودکشی کرد.^[15]

نهادهای حکومتی و هنجارهای اجتماعی، عوامل استمرار خشونت جنسی در هند هستند. در این کشور از بدو تولد، پسر را به دختر ترجیح می‌دهند؛ زیرا تصور عمومی بر این است که پسر در آینده از پدر و مادر نگهداری خواهد کرد. این رجحان در برخوردهای والدین با دختران – از سقط جنین بر اساس جنسیت نوزاد تا بدرفتاری با فرزند دختر و هزینه‌نکردن برای تعلیم و آموزش و بهداشت او – نمایان می‌شود.^[16] بازتاب این بینش که زنان و دختران شهروند درجه دو هستند، در نگرش جامعه به تجاوز جنسی نیز بروز می‌کند. یک همه‌پرسی، که اخیرا در مجله روانشناسی در هند^[17] منتشر شد، نشان می‌دهد بسیاری از مردان در این کشور واقعا بر این باورند که مسئولیت یک تجاوز جنسی به گردن قربانی است؛ ۵۸ درصد مردانی که در این همه‌پرسی شرکت کردند به این باور ساختگی که «وقتی یک زن می‌گوید “نه” منظورش “آری” است»، ایمان دارند.^[18]

در حین اعتراضات، کنشگران مردم را نسبت به این هنجارهای فرهنگی خطرناک هوشیارتر کردند و خواستار آن شدند که پلیس به شیوه‌ای موثرتر و با جدیت بیش‌تر با موارد تعرض جنسی برخورد کند و پرونده‌های تعرضات جنسی را با ‌سرعت بیش‌تری به دادگاه ارجاع دهد.^[19] تکرار وقوع این فجایع دهشتناک، پایداری و ثابت‌قدمی بیش‌تری را در وجود بسیاری از کنشگران جوان برانگیخت. از آن‌جا که همه تجاوزهای جنسی به یک اندازه فریاد دادخواهی عموم را بر نمی‌انگیزد، کنشگران حداکثر تلاش ممکن را به عمل آوردند تا از نیرویی که در این مورد ایجاد شده بود برای اعمال تغییرات نهادی و فرهنگی نهایت استفاده شود. به گفته روشیرا سن^[20]، دانشجوی دانشگاه جواهر لعل نهرو، «از دل این واقعه جنبشی پدید آمد که ما برای ادامه و استمرارش از هیچ تلاشی فروگذار نخواهیم کرد.»^[21]

تاریخچه حقوق زنان در هند

مبارزه با خشونت جنسی علیه زنان در هند پدیده نسبتا جدیدی است، اگرچه سابقه کنشگری زنان در این کشور طولانی است. قانون اساسی هند مصوب ۱۹۵۰ تساوی حقوق زن و مرد و حمایت از زنان را تضمین می‌کرد، اما دادگاه‌های کشور به‌ندرت این مقررات را به اجرا می‌گذاشتند و جنبش‌ زنان به دلیل اندک‌بودن، قادر نبود چندان تاثیرگذار باشد. با وجود این در دهه هفتاد میلادی موجی از کنشگری اجتماعی با عنوان «جنبش نوین زنان» NWM)^[22])آغاز شد که به بررسی مسائل زنان از نظر ستم و تجاوز پرداخت. در این دوره گروه‌های متشکل از زنان مانند فدراسیون ملی زنان هند^[23] بر لزوم تشکیل یک کمیسیون ویژه برای مطالعه حقوق زنان در هند اصرار ورزیدند.

دیری نپایید که کمیسیون بررسی وضعیت زنان شکل گرفت؛ این کمیسیون در سال ۱۹۷۴ گزارشی منتشر کرد که محتوای آن برای اعضای «جنبش نوین زنان» تازه نبود. در این گزارش آمده بود که دولت هند اجازه داده است فضایی ایجاد شود تا زنان از دسترسی یکسان به خدمات بهداشتی، تاثیرگذاری سیاسی، تعلیم و تربیت و فرصت‌های شغلی – در رشته‌هایی که به طور سنتی ویژه مردان بود – محروم باشند.^[24] این گزارش از این لحاظ که توجه همگان را به مسائل زنان جلب کرد، اثربخش بود. با این حال تا سال ۱۹۷۲ خشونت جنسی یک موضوع محوری در دستور کار جنبش زنان محسوب نمی‌شد.

در سال ۱۹۷۲، چند پلیس در یک روستای کوچک به نام ماهاراشترا^[25] به یک دختر نوجوان ۱۶‌ساله به نام ماتهورا^[26]، که در بازداشت به سر می‌برد، تجاوز کردند. دادگاه عالی عاملین تجاوز را از مجازات معاف کرد و در حکم صادره با زبانی نامفهوم استدلال کرد که «ماتهورا به رابطه جنسی عادت داشت» و به همین دلیل یا به انجام این عمل رضایت داده یا در دادگاه درباره حادثه، شهادت دروغ داده است. این پرونده خشم میلیون‌ها زن را در هند برانگیخت؛ بعدها در روز جهانی زن در سال ۱۹۸۰ آن‌ها برای درخواست اجرای عدالت درباره ماتهورا در چهار شهر بزرگ به خیابان‌ها ریختند. این تظاهرات اولین تلاش برای نهادینه‌کردن مبارزه با خشونت جنسی بود. دکتر سیما ساکهار^[27]، روانشناس، یک نهاد غیردولتی (NGO) را به نام اس.اِی.وی.پی SAVP)^[28])تاسیس کرد تا به قربانیان تجاوز جنسی، همچون ماتهورا، کمک کند و دولت را برای تغییر قوانین مربوط به آن تحت فشار قرار دهد. تا سال ۱۹۸۳ به اندازه کافی فشار سیاسی وارد آمد و دولت وادار به تصویب قانونی شد که به موجب آن خشونت خانگی جرم شناخته شد و مجازات آن تا حداکثر پنج سال حبس مقرر گردید، بدون آن‌که مجرم بتواند به قید وثیقه آزاد شود؛ همچنین حضور عموم در دادگاه‌هایی که موضوع آن‌ها تجاوز جنسی است ممنوع اعلام شد (که این نوع پرونده‌ها در دادگاه غیرعلنی بررسی شوند تا هویت قربانیان تجاوز جنسی مکتوم نگه داشته شود تا در آینده مورد آزار و اذیت قرار نگیرند)؛ به علاوه، مسئولیت اثبات وقوع جرم از قربانی سلب و بر دوش متهم گذاشته شد و مقرر گردید که متهم ملزم است عدم وقوع جرم را ثابت کند.^[29] اگرچه اجرای احکام دادگاه‌ها در هند همیشه یک معضل اساسی بوده و هست، قانون مصوب ۱۹۸۳ ثابت کرد که کنشگری می‌تواند به تغییر قانون کمک کند و زمینه را برای اقدامات عملی در آینده آماده نماید.

مورد دیگری که موجب برانگیختن احساسات مردم شد و فعالان را به سوی مطالبه اصلاحات بیش‌تر سوق داد تجاوز به بهانوری دِوی^[30] در سال ۱۹۹۲ بود. دِوی برای یک نهاد دولتی کار می‌کرد که هدفش پایان‌دادن به ازدواج اجباری کودکان بود. او با کمک شوهرش در ازدواجی که برای یک طفل ۹ماهه ترتیب داده شده بود دخالت کرد تا مانع از سرگرفتن آن شود. برادران دختر که از یک کاست (طبقه) برتر در هند بودند با خشونت شدید به این زوج حمله کردند و دِوی را مورد تجاوز قرار دادند. دِوی با کمک کنشگران فعال نظیر SAVP روایت آنچه را که بر او گذشته بود نقل کرد و موجب محاکمه عاملان واقعه شد. کسانی که به دِوی تجاوز کرده بودند در دادگاه تجدید‌نظر تبرئه شدند؛ با این استدلال که کدخدای روستا، مردان طبقه برتر و مردانی که بیش از ۶۰ سال سن دارند قادر به تجاوز نیستند. با این رأی پرونده دِوی ابعاد تازه‌ای پیدا کرد و رسوایی آن به گوش همه رسید. بالاخره خشم همگان دادگاه عالی را وادار به صدور دستور‌العمل‌هایی با نام «دستورالعمل‌های ویشکالا»^[31] کرد که در آن تعرض جنسی به کارمند دولت تعریف شده بود و نحوه برخورد با آن در محل کار مدون شد؛ این دستور‌العمل‌ها الگویی برای سایر کارفرمایان در هند شد.^[32] به این ترتیب با وجود این‌که دِوی نتوانست برای خودش به عدالت دست یابد، پرونده او به ایجاد چارچوبی اساسی انجامید که دیگران با توسل به آن می‌توانند عدالت را برای خود بجویند.

با افزایش فعالیت کنشگران در راستای احراز حقوق زنان، برخی سازمان‌ها تلاش خود را بر مبارزه با خشونت خانگی متمرکز کردند که در جامعه به عنوان یک مسئله شخصی تلقی می‌شد و تصور می‌شد که دخالت غیر در آن مجاز نیست. این کنشگران فعالانه تلاش کردند که عبارت «خشونت خانگی» را در قانون مدنی بگنجانند و بالاخره در این کار موفق شدند: در سال ۲۰۰۵ قانون محافظت زنان از خشونت خانگی^[33] از تصویب مجلس قانون‌گذاری گذشت. به موجب این قانون هر زنی که در خانواده مورد خشونت مردی از اقوامش قرار گیرد حق دارد علیه عامل ارتکاب خشونت مطالبه خسارت کند (پارلمان عمدا آستانه اثبات جرم را در این قانون بسیار پایین مقرر کرد تا محکومیت متهم آسان‌تر شود). این قانون از یک بُعد دیگر هم منحصر‌به‌فرد بود؛ به سازمان‌های غیردولتی (NGO)، اجازه داد که میان دستگاه قضایی و قربانی خشونت به عنوان واسطه عمل کنند و به این ترتیب به قربانی امکان داده شود روایت تجربه‌اش را در یک فضای امن تشریح کند.^[34] قانون مزبور تحولی در تحقق حقوق زنان در هند محسوب می‌شد؛ زیرا نمایانگر میزان قدرت سیاسی زنان بود که حاصل ۳۵ سال مبارزه بود و در عین حال نشان می‌داد که محافظت از زنان مستلزم تدوین قوانین بیش‌تری است.

پس از واقعه تجاوز جنسی به جیوتی سینگ، فعالیت کنشگران در مبارزه با تعارض جنسی به نحو چشمگیری بیش‌تر شد و این امر در محکومیت و مجازات عاملان این جنایت نقشی کلیدی داشت. دولت برای آرام‌کردن معترضان، بلافاصله واکنش نشان داد و رسیدگی به این پرونده را تسریع کرد. اتهامات واردشده شامل ارتکاب تجاوز گروهی، تعرض غیر‌طبیعی و از‌بین‌بردن قرائن و شواهد می‌شد. پس از یک محاکمه طولانی چهار تن از متهمان محکوم شدند و مجازات مرگ برای آن‌ها تعیین شد. یکی از مرتکبان قبل از مجازات در زندان درگذشت (به احتمال قوی بر اثر خودکشی) و آخرین آن‌ها که هنوز به سن قانونی نرسیده بود (علی‌رغم خشم بسیاری از معترضان) به بازداشتگاه نوجوانان منتقل شد. در جریان محاکمه‌ها، صدای معترضان از خارج از دادگاه شنیده می‌شد که شعار می‌دادند: «متجاوزان را اعدام کنید!». به گفته یکی از قضات به نام دیپاک میسرا^[35] «وجدان جمعی» جامعه، که تظاهرات‌کنندگان نماد آن بودند، در مجازات تعیین‌شده از سوی دادگاه موثر واقع شد.

میراث کنشگری

کنشگران پس از آن‌که از شوک اولیه بیرون آمدند، همراه با گروه‌های دانشجویی دست به اعتراض زدند و برای اصلاح قانون کیفری مصوب ۲۰۱۳ دست به یک رشته فعالیت هماهنگ زدند. در قانون اصلاح‌شده اسید‌پاشی به دختران، از‌دور‌پاییدن یک زن یا دختر و نظربارگی جرم تعریف شده است؛ تجاوز جنسی از نو تعریف شده و حیطه وسیع‌تری را شامل می‌شود؛ و آزمون بکارت – که برای تعیین احتمال این‌که فردی مورد تجاوز قرار گرفته است به کار برده می‌شد – فاقد اعتبار شناخته شده است (اگرچه در عمل این آزمون هنوز اعمال می‌شود).^[36] جنبشی که اخیرا با هشتگ MeToo# (من هم همین‌طور) آغاز شده است، نشان داد که کنشگری کاهش نیافته بلکه کماکان ادامه دارد. در اکتبر ۲۰۱۸ زمانی که ماهیما کوک رجا^[37]، هنرپیشه زن هندی، هنرپیشه دیگری را متهم کرد که ناخواسته با او رابطه جنسی برقرار کرده است، موجی از ادعا علیه مردان صاحب‌قدرت برخاست که حتی منجر به استعفای یک وزیر از هیئت دولت شد. کارزار MeToo#، به عنوان راهکاری برای رساندن صدای قربانیان تجاوز به گوش همگان و برای جلب‌‌توجه جامعه به عاملان این‌گونه تجاوز‌ها، موجب بازگشایی شبکه‌هایی شد که به دنبال درگذشت جیوتی سینگ ایجاد شده بود^[38]. اگرچه کارزار تازه‌پای MeToo# هنوز به نتیجه ملموسی دست نیافته است، پیشرفت در آن محتوم به نظر می‌رسد.

بیش‌تر بیاموزید:

News and Analysis

• Banerji, Annie. “Public fury over New Delhi gang rape sparks protest across India.” Reuters (New Delhi, India), December 21, 2012. https://www.reuters.com/article/us-india-protests/public-fury-over-new-delhi-gang-rape-sparks-protest-across-india-id USBRE8BK0R620121221.

• Barry, Ellen. “In Rare Move, Death Sentence in Indian Gange Rape Case is Upheld.” New York Times (New Delhi, India), May 5, 2017. https://www.nytimes.com/2017/05/05/world/asia /death-sentence-delhi-gang-rape.html.

• Basu, Moni. “The Girl Whose Rape Change a Country.” CNN (Desaiganj, Maharashtra, India), November, 2013. http://www.cnn.com/ interactive/2013/11/world/india-rape/.

• Chamberlain, Gethin and Soudhriti Bhabani. “Five Years after the Gang-Rape and Murder of Jyoti Singh, What has Changed for Women in India?” The Guardian (New Delhi, India), December 3, 2017. https://www.theguardian.com/society/2017/dec/03/five-years-after- gang-murder-jyoti-singh-how-has-delhi-changed.

• Harris, Gardiner, and Hari Kumar. “Clashes Break Out in India at a Protest Over a Rape Case.” The New York Times (New Delhi, India), December 22, 2012. https://www.nytimes.com/ 2012/12/23/world/asia/in-india-demonstrators-and-police-clash-at-protest- over-rape.html.

• Kamdar, Zeel N., Jayendrakumar K. Kosambiya, Bansari L. Chawada, Mamtarani Verma, and Abhinav Kadia. “Rape: Is it a lifestyle or behavioral problem?” Indian Journal of Psychiatry 59, No. 1 (2017): 77-82.

• Kirby, Jen. “The Rise of #MeToo in India.” Vox (New Delhi, India), October 24, 2018. https://www.vox.com/2018/10/24/179896 50/me-too-india-akbar .

• Pandey, Geeta. “Bhanwari Devi: The Rape that Led to India’s Sexual Harassment Law.” BBC News (Jaipur, Rajasthan, India), March 17, 2017. https://www.bbc.com/news/world-asia-india-39265653.

• Patherya, Kaamila. “Domestic Violence and the Indian Women’s Movement: A Short History.” Inquiries Journal 9, No. 11 (2017): 1-11. http://www.inquiriesjournal.com/articles/1702/domestic-violence-and-the-indian-womens-movement-a-short-history

• “Punjab’s shame: Minor kill self over gang rape.” The Times of India (Patiala, Punjab, India), December 27, 2012. https://timesofindia.indiatimes.com/india/Punjabs-shame-Minor- kill-self-over-gang-rape/articleshow/17789181.cms.

• Sharma, Smriti. “Achieving Gender Equality in India: What Works, and What Doesn’t.” The Conversation, December 1, 2016. https://unu.edu/publications/articles/achieving-gender- equality-in-india-what-works-and-what-doesnt.html.

• Sikdar, Shubhomoy. “Delhi Gang-Rape: Victim Narrates the Tale of Horror.” The Hindu (New Delhi, India), December 23, 2012. https://www.thehindu.com/news/national/delhi-gang rape-victim-narrates-the-tale-of-horror/article4230038.ece.

• Timmons, Heather and Sruthi Gottipati. “Indian Women March: ‘That Girl Could Have Been Any One of Us.’” The New York Times (New Delhi, India), Dec. 30, 2012.
  https://www. nytimes.com/2012/12/31/world/asia/rape-incites-women-to-fight-culture- in-india.html.

Footnotes: