برخی از اندیشمندان ایرانی بر این گمان هستند که شکاف اصلی در جامعه ایران شکاف میان سنت و مدرنیته است. به باور آنان این شکاف، دوگانه اصلی و محوری است و تا زمانی که این دو به سازگاری نرسند، جامعه ایران به شکوفایی و پیشرفت نخواهد رسید. پروژه «روشنفکری دینی» که بیش‌تر از سوی دکتر عبدالکریم سروش تدوین و تبلیغ شد محور تلاش‌های خود را برای پرکردن این شکاف قرار داده بود.

یکی از نویسندگان جوان در دفاع از این پروژه روشنفکری دینی نوشته بود: «روشنفکری دینی قرار است کدام گره را از مشکلات جامعه ما باز بکند؟ اگر بخواهیم بسیار کوتاه این پرسش را جواب دهیم، پاسخ این است: “شکاف بین سنت و مدرنیته”.»

اما در این ادعا که مشکل اصلی جامعه ایران شکاف سنت و مدرنیته است دست‌کم می‌توان تردیدهایی وارد کرد. تردیدهایی که پایه در شواهد و واقعیات دارند؛ به عنوان نمونه به نوروز بنگریم. نوروز یکی از سنتی‌ترین جشن‌های ایرانیان است. ایرانیان هزاره‌هاست که نوروز را جشن می‌گیرند.

نوروز حتی یکی از روزهای مقدس دینی در ادیانی چون زرتشتی و بهایی به شمار می‌رود. به بیان دیگر نوروز را می‌توان یکی از اصلی‌ترین شاخصه‌های سنت ایرانی در حوزه فرهنگ به شمار آورد.

چنان‌که در شاهنامه فردوسی، جمشید در جایگاه یکی از پادشاهان پیشدادی، به عنوان بنیان‌گذار نوروز معرفی می‌شود. فردوسی اینگونه می‌سراید:

به جمشید بر گوهر افشاندند / مر آن روز را روز نو خواندند

سر سال نو هرمز فرودین / بر آسوده از رنج تن، دل ز كین

بزرگان به شادی بیاراستند / می ‌و‌ جام‌ و رامشگران خواستند

چنین جشن فرخ از آن روزگار / بمانده از آن خسروان یادگار

این البته روایتی اساطیری است ولی اگر به یاد بیاوریم که فردوسی شاهنامه را بیش از هزار سال پیش سروده است، می‌توانیم دریابیم که نوروز چه اندازه خاستگاه کهنی دارد و چه اندازه نزد ایرانیان مشهور و محبوب بوده است که نزدیک به هزار سال پیش نیز چنین تجلیل می‌شده است.

نکته جالب اما اینجاست که ایرانیان از خاستگاه‌های فکری و مذهبی متفاوت نوروز را جشن می‌گیرند. ورود مناسبات مدرن به زندگی ملت ایران نه تنها نوروز را به حاشیه نرانده است بلکه هر گاه تمکن مالی و وضعیت اقتصادی زندگی مردم بهتر می‌شود، نوروز نیز پرشکوه‌تر برگزار می‌شود. با وجود سراغ‌گرفتن چنین ظرفیتی از نوروز به عنوان یک جشن سنتی و محبوب در دنیای مدرن ایرانیان، به نظر می‌رسد آنچه ایرانیان مدرن با آن مشکل دارند دیدگاه‌های تنگ‌نظرانه‌ سنتی باشد، نه لزوما هر آنچه مربوط به سنت ایرانیان است.