زندان و کرونا؛ روزهای بحرانی زندانیان در ایران
کرونا در ایران بیداد می‌کند. جمهوری اسلامی به علت بی‌کفایتی و ناکارآمدی مقابل این بحران به شدت زیر تیغ تیز انتقادات است. طبیعی‌ست که این بی‌کفایتی و ناکارآمدی، زندانیان در ایران را بیشتر اذیت کند و آنان را بیشتر در معرض خطر قرار دهد.
البته این سخن درباره زندانیانی است که عادلانه یا ناعادلانه به عنوان زندانی، مورد شناسایی قرار گرفته‌اند. زندانیان آبان ۹۸ که بسیاری از آنان حتی مورد شناسایی قرار نگرفته‌اند و حضور آنان در زندان از طرف مقامات رسمی انکار می‌شود که اساسا درگیر فاجعه‌ای بسیار بزرگ‌ترند. زندانیانی که تعداد آنان بر اساس منابع حقوق بشری و حتی برخی مقامات جمهوری اسلامی شامل بر هفت هزار تن می‌شود.
البته باید به مجروحان آبان خونین ۹۸ نیز اشاره کرد که پیدا نیست در چنگ نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی چه سرنوشتی پیدا کرده‌اند. ضروری به نظر می‌رسد که فعالان حقوق بشری و منابع مرتبط با این مسئله، این موضوع را در دستور کار خود قرار دهند و نهادهای قضایی و امنیتی جمهوری اسلامی را تحت فشار بگذارند تا از سرنوشت مجروحان و بازداشت‌شدگان آبان ۹۸ اطلاعاتی ارائه دهد.
کرونا و زندان اوین
«نسرین میگوید اگر قرار است بمیریم در کنار خانواده‌هایمان بمیریم. در این شرایط هم نباید ما را ول کنید؟»
این روایتی‌ست که «رضا خندان» – همسر نسرین ستوده – از همسرش در آخرین روزهای اسفند ۹۸ ارائه می‌دهد؛ در روزهایی که کرونا زندان‌ها را هم درنوردیده بود و جان زندانیان را تهدید می‌کرد. همسر «روبین عطوفت» – زندانی سیاسی که از دی ۹۶ در زندان اوین است – از «پنهانکاری» و «دروغگویی» مسئولین میگوید و آنان را مقصر اتفاقات احتمالی برای زندانیان می‌داند. «رقیه زارع پورحیدری» در توضیح بیشتر میگوید: «با اینکه کسانی همچون همسر من تجربه زندان دهه ۶۰ دارند و خیلی مراقبت می‌کنند اما بدون امکانات بهداشتی نمی‌شود کنترل کرد. بعد از شیوع کرونا در کشور هیچ امکاناتی در زندان به آنها نداده‌اند؛ نه مواد ضدعفونی‌کننده، نه ماسک و تنها یک جفت دستکش لاتکس داده‌اند از دستکش‌های پزشکی نازک که چاره‌ساز نیست.»
نسرین ستوده برای مرخصی دست به اعتصاب غذا زده است
روایت اعتصاب زندانیان سیاسی زندان اوین برای درخواست مرخصی، در حالی است که قوه قضاییه مدعی شده است که به علت نگرانی‌ها از کرونا به ۷۰ هزار زندانی آزادی مشروط اعطا کرده است. در ۲۰ اسفند ۱۳۹۸ نیز «جاوید رحمان» – گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور ایران – طی بیانیه‌ای خواستار آن شده بود که جمهوری اسلامی فورا زندانیان سیاسی و عقیدتی را شامل آزادی‌های مشروط سازد.
در بیانیه نسرین ستوده درباره وضعیت بسیار نامطلوب زندانیان در این اوضاع آمده است: «همان نهادهای نظامی و اطلاعاتی که با تحمیل مدیریت‌های ستیزه‌جویانه‌شان امنیت کشور را برهم زده‌اند؛ همچنان بر ادامه حبس زندانیان سیاسی در شرایط پرمخاطره کنونی اصرار می‌ورزند تا فاجعه هر چه عمیق‌تر و گسترده‌‌تر گردد و طوفان این ویروس کشنده زندانیان سیاسی و یا خانواده‌های آنان را از بین ببرد.»
در همان نیمه ماه اسفند «غلامحسین اسماعیلی» – سخنگوی قوه قضاییه – از مرخصی بیش از ۵۰ هزار زندانی سیاسی گفته بود و تاکید کرده بود در بحث از سلامت زندانیان، «زندانی امنیتی» فرقی با زندانی غیرامنیتی ندارد. ولی نکته این است که شواهد مستند مانند احضار محکومان چیز دیگری میگوید.
احضار محکومان حتی در این اوضاع!
بی‌اهمیتی جان و سلامت زندانیان و متهمان سیاسی در نظر قوه قضاییه را زمانی می‌توان بیشتر دریافت که بدانیم حتی در چنین اوضاعی، احضار متهمان برای اجرای حکم ادامه دارد. به عنوان نمونه بکتاش آبتین، رضا خندان مهابادی و کیوان باژن – از اعضای کنونی و سابق هیئت دبیران کانون نویسندگان ایران – از احضار خود برای اجرای حکم زندان خبر دادند.
در این شرایط بود که بکتاش آبتین درباره احضار خود در گفتگویی گفت: «من به هیچ‌وجه به جمهوری اسلامی اعتمادی ندارم، به سیستم حاکمیت و به سیستم قوه قضائیه اعتماد ندارم. نمی‌توانم هیچ دلیل منطقی پیدا کنم که چرا در این وضعیت نابسامانی که ما می‌توانیم برای زندانیان دیگر خطرناک باشیم و شاید ما که بیرون بودیم ناقل این بیماری باشیم حکم ما را به اجرا گذاشته و از ما خواسته‌اند که ظرف پنج روز خودمان را به زندان اوین معرفی کنیم… اگر هم بخواهیم بدبینانه به قضیه نگاه کنیم این است که حاکمیت برای تسویه‌حساب کردن با نیروهایی مثل ما بهترین راه را در این دیده که در این وضعیت ما را به زندان ببرد تا به مرگ طبیعی بمیریم به جای اینکه خودش بخواهد دستش را مستقیم به خون ما آلوده کند. من در این وضعیت زندان نمی‌روم و منتظر می‌مانم بیایند مرا دستگیر کنند.»
سه زندانی احضارشده عضو کانون نویسندگان
شورش در زندان‌های ایران
به عنوان شاهدی بر این نکته که بر خلاف گفته قوه قضاییه، وضعیت زندان‌ها عادی نیست، می‌توان به درگیری‌ها و نزاع‌هایی اشاره کرد که درون چند زندان ایران در آخرین روزهای اسفند ۹۸ و نخستین روزهای فروردین ۹۹ در گرفته است و حتی – مانند موارد زندان سقز و خرم‌آباد – موجب فرار زندانیان از زندان شد. در واقع فرار ۸۰ زندانی از زندان سقز، پس از درگیری با نیروهای نگهبانی زندان، چهارمین حادثه‌ای بوده که تحت‌تاثیر کرونا در زندان‌های ایران رخ داده است. پیش از این، خرم‌آباد، الیگودرز و تبریز نیز درگیر مسئله شورش زندانیان بودند. در واقع زندانیان این زندان‌ها نگران شیوع ویروس کرونا در زندان‌ها هستند.
یکی از منابع نزدیک به خانواده یکی از زندانیان زندان تبریز در گفتگویی با هرانا درباره وضعیت زندان تبریز که منجر به شورش در این زندان شد گفت: «طی هفته‌های اخیر زندانیانی که علائم ابتلا به کرونا داشتند به بهداری منتقل میشدند و در آنجا میزان تب و اکسیژن خون آنها اندازه‌گیری شده و در موارد بسیار حاد اقدام به انتقال زندانیان به بیمارستان خارج از زندان می‌کردند. از طرفی زندان تبریز همچنان زندانیان ورودی جدید می‌پذیرد و زندانیان ورودی جدید بدون طی دوره قرنطینه به بندها منتقل و در آنجا نگهداری می‌شوند… . از طرف دیگر زندانیان محبوس در بند سه‌گانه زندان تبریز با جمع‌کردن پتو و تشک‌های زندانیان در انتهای سالن و حیاط زندان آنها را آتش زدند و دود غلیظ خروجی از زندان ناشی از آتش به وجود آمده از این بندها است. چندین نفر از زندانیان بند ۹ با شکستن درب‌های بند و خلع سلاح کردن دو تن از سربازان زندان اقدام به تیراندازی کرده و سایر زندانیان را گروگان گرفته‌اند و اجازه ورود و خروج به هیچ شخصی را نمی‌دهند.»
تصویری از زندان خرم‌آباد
علی‌رغم وجود چنین جو امنیتی در درون و بیرون زندان تبریز، فرماندار تبریز حادثه را به طور کلی انکار می‌کند و میگوید این خبرها ناشی از یک «آتش‌سوزی جزئی» بوده است. «بهروز مهدوی» مدعی شد که زندان تبریز آرام است. ولی علی‌رغم انکار فرماندار تبریز درباره شورش در زندان این شهر، فرماندار الیگودرز این شورش را انکار نکرد و درباره آن گفت: «زندانیان الیگودرز در یک اقدام خودسرانه و غیرقانونی اقدام به اعتراض در داخل زندان کرده بودند که نشر این خبر به بیرون از زندان موجب نگرانی برخی شهروندان شده بود.» ولی شورش در زندان خرم‌آباد هزینه‌بردار بود. در آخرین روز اسفند ۹۸، ۲۳ زندانی از زندان خرم‌آباد فرار کردند که در جریان این فرار یک زندانی کشته شد و یک تن نیز زخمی شد.
کمپین حقوق بشر در ایران، به استناد منابع خود تا ۱۶ اسفند از ابتلای پنج زندانی در زندان‌های اوین، ارومیه و قوچان به بیماری کرونا خبر داده بود. به گفته خبرگزاری حقوق بشری هرانا نیز دست‌کم تا ۸ فروردین ۹۹، دو زندانی در زندان قرچک و یک زندانی نیز در زندان ارومیه بر اثر ابتلا به کرونا جان باختند. به نظر می‌رسد با تداوم چنین وضعیتی باید منتظر اتفاقاتی به مراتب بدتر بود.