بعضی از مقررات آئین‌نامه اجرایی سازمان زندانها مربوط به کارآموزی و اشتغال متهمان و محکومان داوطلب کار است. این بخش از آئین‌نامه، بیشتر شامل حال زندانیان عادی میشود. طبق ماده ۱۸۱ آئین‌نامه اجرایی سازمان زندانها، محکومان و متهمان، در زندان باید به حرفه‌هایی مشغول شوند که نیاز به گذراندن دوره‌های آموزشی داشته باشند، تا ضمن اینکه کار می‌کنند، مراحل مختلف آموزشی را هم گذرانده و موفق به گرفتن گواهینامه مهارت فنی در همان رشته کاری شوند. برای اشتغال در کارگاه‌های بخش زندانِ نیمه‌بازِ موسسه، زندانی باید درخواست دهد. قبول درخواست او منوط به کسب درجه اعتباری لازم و تصویب شورای طبقه‌بندی است. کارگاه‌های زندانِ بسته و زندان نیمه‌باز، داخل خودِ موسسه است. زندانیِ شاغل در زندان نیمه‌باز، در ساعات اشتغال حق خروج از محل کار بدون اجازه‌ی مراقب را ندارد. رایِ شاغل‌شدن زندانی در مرکز حرفه‌آموزی و اشتغال، یا هرگونه اشتغال در خارج از موسسه که تحت نظارت سازمان زندانها است؛ علاوه بر کسب درجه اعتباری لازم و تصویب شورای طبقه‌بندی، لازم است که قاضی اجرا طبق مقررات قانون آئین دادرسی کیفری از زندانی تأمین مناسب بگیرد. امکان شاغل‌شدن در مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال، یا هرگونه اشتغال در خارج از زندان فقط برای زندانیانی است که حکم قطعی داشته باشند. در تمام موارد، کسب درجه اعتباری لازم، ضروری است. برای شاغل‌شدن در مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال، یا اشتغال در خارج از موسسه، زندانیانی که محکوم به حبس تا ۱۵ سال هستند، باید حداقل یک‌ششم این دوران را گذرانده باشند و زندانیان محکوم به حبس بالای ۱۵ سال باید حداقل 3 سال از مدت محکومیت خود را گذرانده باشند. سه نکته برای این وضعیت وجود دارد: یک- استثنائی که در خصوص گذراندن دورهایی از مدت حبس، مربوط میشود به محکومان مالی یا زندانیانی که به علت ارتکاب جرایم غیرعمد یا عجز از پرداخت جزای نقدی، در زندان هستند. طبق ماده ۱83 آئین‌نامه اجرایی سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور، این دسته از زندانیان، از شرطِ گذراندن یک-ششم یا ۳ سال از دوران حبس خود برای اشتغال در مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا اشتغال در خارج از زندان، معاف هستند. نکته دوم این است که شرایط برخورداری از امکان اشتغال در مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا اشتغال در خارج از موسسه، برای بعضی از زندانیان سخت‌تر است. برای این دسته از زندانیان تا قبل از تحمل یک-سوم از دوران حبس‌شان، اشتغال در مراکز حرفه‌آموزی یا اشتغال در خارج از زندان، ممنوع شده است. یعنی این افراد بعد از تحمل یک-سوم دوران حبس خود، می‌توانند در فرایند اصلاحی »رأی باز» قرار بگیرند. مثلا اگر یک زندانی به جرم دایرکردن مرکز فساد و فحشا به ۱۵ سال حبس محکوم شده است، بعد از گذراندن ۵ سال از ۱۵ سال دوره‌ی حبس، و کسب درجه اعتباری لازم، مشمول شرایط کار در مراکز حرفه‌آموزی میشود. بنابراین زندانیانی که محکوم به «سلب حیات» – یعنی اعدام یا قصاص – هستند، زندانیانی که به مجازات سرقت مسلحانه، قاچاق مسلحانه، اخلال در نظام اقتصادی کشور، تجاوز به عنف، دایرکردن مراکز فساد و فحشا، آدمربایی، اسیدپاشی، جاسوسی و اقدام علیه امنیت کشور، محکوم شده‌اند، نمی‌توانند در مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال یا در خارج از موسسه به کار گماشته شوند. نکته سوم این است که، دسته‌ای از زندانیان هم هستند که به علت ارتکاب جرم جدید، برای مدتی از اشتغال در مراکز حرفه‌آموزی و اشتغال در خارج از زندان محروم می‌شوند. زندانیانی که در دوران حبس، در مرخصی، یا در زمان اشتغال و حرفه‌آموزی مرتکب جرم عمدیِ جدید شوند، در نوبت اول برای ۶ ماه، در نوبت دوم برای یک سال، و در نوبت سوم برای ۲ سال، از هرگونه حرفه‌آموزی یا اشتغال در خارج از زندان محروم می‌شوند. البته اگر در روند رسیدگی به جرم جدید، حکم برائت زندانی از ارتکاب آن جرم صادر شود، محرومیت او لغو میشود. همچنین طبق ماده ۱۸۴ آئین‌نامه اجرایی سازمان زندانها، غیبت غیرموجه زندانی در مرکز حرفه‌آموزی هم منجر به محرومیت موقت او برای اشتغال در این مراکز میشود. محل اشتغال، اقامت و استراحت بر اساس ماده ۱۸۲ آئین‌نامه اجرایی سازمان زندانها، زندانیِ شاغل در مرکز حرفه‌آموزی یا هرگونه اشتغال در خارج از موسسه را، شورای طبقه‌بندی تعیین می‌کند. هر زمان زندانی شاغل در مرکز حرفه‌آموزی و اشتغال در محل کار حاضر نشود، یا بدون اجازه محل کار را ترک کند، به منزله غیبت یا فرار از زندان محسوب میشود که قابل پیگرد است و بنا به شرایط، موجب مدتی محرومیت زندانی از کار در مرکز حرفه‌آموز ی یا اشتغال در خارج از زندان میشود.
