جنبش روسی در مخالفت با پوتین: تجسم روسیه‌ای دیگر

چشم‌انداز و انگیزه

دیمتیری مدودف می‌گوید: «باور دارم که تنها گزینه صحیح از طرف (حزب روسیه متحد) گنکره این است که از کاندیداتوری نخست وزیر ولادیمیر پوتین برای ریاست جمهوری فدراسیون روسیه حمایت کند.»[1] ماه سپتامبر ۲۰۱۱ بود، و نزدیک به چهار سال از ریاست جمهوری مدودف می‌گذشت – چهار سال شعار درباره اصلاحات، مدرن سازی، و حتی «دموکراسی واقعی».[2] اکنون اما شکی باقی نمانده بود که این شعارها از ابتدا توخالی بوده. پوتین پوزخند می‌زند: «از چندین سال پیش به این توافق دست یافته‌ایم.» بدین ترتیب تایید می‌کند که ریاست جمهوری مدودف قطعا طرحی بوده برای دور زدن ممانعت قانون اساسی بر سه دوره ریاست جمهوری متوالی.[3] پوتین از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۸ رئیس جمهور بوده، و اکنون روس‌ها متوجه شده‌اند که ممکن است تا سال ۲۰۲۴ در کرملین بماند – زمانی که بسیار طولانی‌تر از زمامداری دیگر رهبران روسیه از دوره ژوزف استالین به این طرف است.

 

 ولادیمیر پوتین و دیمیتری مدودف

موج نارضایتی تمامی کشور را فرا گرفت. بسیاری که امیدوار بودند «مدودف رئیس جمهوری واقعی خواهد بود … که ممکن است شاهد دموکراسی واقعی باشیم» اکنون در «نقطه بی بازگشت» قرار داشتند.[4] نارضایتی هر روز بیشتر می‌شد چون «مردم می‌دیدند که رهبری کشور فریبشان داده … چهار سال فریبشان داده.»[5] چشم انداز ریاست جمهوری دوازده ساله پوتین هراس انگیز بود؛ یک روس جوان می‌گوید: «نمی‌خواهم تمام عمرم فقط رئیس جمهوری پوتین را ببینم!»[6] این نقطه عطفی بود که آتش مخالفت را دوباره روشن ‌کرد.

در ابتدای انتخابات پارلمانی، در دسامبر ۲۰۱۱، که عموما تصور می‌شد به نفع حزب روسیه متحد پوتین دستکاری می‌شود، موج بی‌سابقه اعتراضات خیابانی آغاز شد. یکی از معترضان گفته بود: «تازه متوجه شده‌ایم آنطوری که به ما گفته‌اند مردم همه شیفته پوتین نیستند. فهمیده‌ایم که تنها نیستیم … پادشاه لخت است!»[7] ده‌ها هزار روس با روبان‌های سفید، که سمبل جنبش شد، بیرون آمدند و شعار دادند: «روسیه بدون پوتین!» پس از انتخاب دوباره پوتین در ماه مارس ۲۰۱۲ تعداد بیشتری برای اعتراض به خیابان آمدند.

با وجود سخت‌گیری های پس از آن اعتراضات بر مخالفان، اقشار گوناگونی از مردم به طور پیوسته حرکت به سوی روسیه‌ای متفاوت را ادامه داده‌اند. به گفته رهبر مخالفان، الکسی ناوالنی (Alexei Navalny)، «می‌خواهم زندگی در این کشور را تغییر دهم. می‌خواهم روش حاکم بر کشور را تغییر دهم. می‌خواهم کاری کنم که صد و چهل میلیون نفری که در این کشور زندگی می‌کند، که نفت و گاز از زمینش بیرون می‌زند، در فقر و سیه‌روزی نباشند و مثل کشوری اروپایی زندگی خوبی داشته باشند.»[8]

اهداف

جنبش علیه پوتین زوایای گوناگونی دارد: تلاش برای آگاهی ملی از فساد فراگیر، تلاش برای روشن‌سازی نقش نظامی روسیه در اوکراین و سوریه، فعالیت برای نمایان کردن تقلب در انتخابات، و فعالیت برای حفظ محیط زیست در مقابل طرح‌های دولتی واگذاری جنگل و رودخانه‌ها به هزار فامیل (الیگارشی) نزدیک به دولت. بستر اتحاد این تلاش‌ها این عقیده است که نهایتا، چنان که ناوالنی می‌گوید، موفقیت «بدون تغییر جدی سیاسی» ممکن نیست.[9]

فساد، مساله‌ای که تمام روسیه را تحت تاثیر قرار می‌دهد، مرکز توجه جنبش ضد پوتین بوده است. در واقع شهرت ناوالنی با بررسی فساد، و تلاش برای اثبات آن آغاز شد. «چه دزدیده شده، دزد که بوده، پول کجا رفته، و چه کسی در دولت مسئول آن است.»[10] ناوالنی به این منظور سهام اندکی از شرکت‌هایی همچون ترانس‌نفت (Transneft)، شرکت انحصاری حمل و نقل نفت دولتی، را خریداری کرد تا به مدارک مالی مورد نیازش دست پیدا کند.[11] گزارش‌های آنلاین ناوالنی توجه روس‌ها را جلب کرد، و وبسایت روس‌پیل (RosPil)، که در سال ۲۰۱۰ راه اندازی شده، در گامی دیگر مردم عادی را به دیدبان‌های فساد دولتی تبدیل کرد. این وبسایت به خواننده اجازه می‌دهد که مدارک خرید دولتی را برای بررسی بارگذاری کنند، مدارکی مانند خرید معادل شصت هزار دلار پالتوهای پوست سمور که مقامات سن پترزبورگ ادعا می‌کردند برای بیماران یک آسایشگاه روانی تهیه شده.[12] کاربران هزاران شکایت به «سازمان فدرال مبارزه با انحصار» فرستاده‌اند که در نتیجه آن، در عرض تنها سه ماه، قراردادهایی دولتی در مجموع با ارزش هفت میلیون دلار لغو شده است.[13]

گروه‌های دیگر برای روشنگری در مورد تقلب در انتخابات فعالیت می‌کنند. گریگوری ملکونیانتس (Grigory Melkonyants)، قائم مقام تنها سازمان مستقل ناظر بر  انتخابات موسوم به گولوس (Golos)، پیش از انتخابات پارلمانی سال ۲۰۱۱ نقشه‌ای دیجیتالی راه اندازی کرد که می‌توانست وجود تقلب را در لحظه ثبت کند.[14] با وجود اینکه (هواداران دولت) با وارد کردن اطلاعات اشتباه قصد داشتند وبسایت را از دسترس خارج کنند، این نقشه به سرعت به یکی از بیست وبسایت محبوب روسیه تبدیل شد.[15] در زمان انتخابات هفت هزار گزارش تقلب در تمامی کشور به ثبت رسید.[16] این‌ها همراه دیگر گزارش‌های تقلب دستمایه‌ای شد برای اعتراضات گسترده پس از انتخابات. به گفته ملکونیانتس «آن‌هایی که پیشتر حتی رای هم نمی‌دادند به شهروندانی تمام عیار تبدیل شدند، شهروندانی آگاه از حقوق خود.»[17]

در سال‌های اخیر، پس از حمله نظامی روسیه به اوکراین و انضمام کریمه، و نیز حمله نظامی به سوریه به طرفداری از رئیس جمهور بشار اسد، کنشگران مبارزه دیگری را با دستگاه تبلیغاتی پوتین شروع کرده‌اند. هدف آنها مقابله با بیانیه‌های کرملین است که اعلام می‌کند نیروهای روسی در شرق اوکراین یا در خاک سوریه حضور ندارند. پوتین برای اینکه داستانی که از حوادث روایت می‌کند -یعنی اینکه سربازان روس داوطلبانه در شرق اوکراین فعالیت می‌کنند- درست درآید، آمار کشته‌شدگان نظامی در زمان صلح را از اسرار دولتی اعلام کرده است. کنشگران مصمم‌اند که حقیقت را افشا کنند. یکی از آنها می‌گوید: «وارد جنگ اطلاعاتی با دشمن شده‌ایم، دشمنی که از قضا [دولت روسیه] است.»[18] گروه‌هایی مانند کارگو ۲۰۰ (Cargo 200)[19] با بررسی پست‌های مراسم سوگواری خانواده‌های سربازان روس در رسانه‌های اجتماعی، و نیز عکس قبر سربازان و کامیون‌هایی که اجساد را از اوکراین به روسیه منتقل می‌کند، فهرستی از  کشته‌شدگان تهیه کرده‌اند.[20] کنشگران همچنین از نقشه‌های ماهواره‌ای و رسانه‌های اجتماعی برای مکان‌یابی نیروهای روسی در سوریه استفاده کردند و طرح پوتین را در «جنگ دوسطحی (هیبریدی)، یعنی هنگامی که سطحی از جنگ روشن و رسمی است و سطحی از آن سربسته و غیررسمی»[21] افشا می‌کنند. بوریس نمتسف (Boris Nemtsov)، رهبر مخالفان که به قتل رسید، درست در همان روز قتل خود خشم‌اش را از مرگ‌ پنهان سربازان روس در اوکراین چنین بیان کرده بود: «آقای پوتین، چرا سربازان روس کشته می‌شوند، در حالی که شما رویشان خط می‌کشید و به دروغ می‌گویید که این سربازان در جنگ شرکت ندارند؟ فرمانده کل قوا چطور می‌تواند روی این سربازان خط بکشد؟ چطور جرات می‌کنید با این حال فرمانده کل قوا باقی بمانید؟»[22]

مسائل سیاسی انگیزه فعالیت روس‌های شهرنشین تحصیل کرده است، اما در قلب کشور مسائل اقتصادی و محیط زیست است که مردم را به فعالیت وا می‌دارد. مثلا از سال ۲۰۱۲، ساکنان منطقه حاصلخیر «خاک سیاه» در جنوب غرب روسیه علیه پروژه معدن نیکل مبارزه می‌کنند که تحت حمایت کرملین است و گفته می‌شود تبدیل به «بلای واقعی محیط زیستی» خواهد شد.[23] به گفته یکی از اهالی: «مردم واقعا نمی‌فهمند چرا خودشان و زمینشان باید به خاطر منافع تاجران سرمایه‌داری که اینجا هم زندگی نمی‌کنند تباه شود.»[24]

 

 اعتراض کامیون‌داران روس در سن‌پترزبورگ

در این بین قیمت نفت و ارزش روبل نزول کرده و مشکلات اقتصادی اعتراضات دیگری در پی آورده است. طرح مالیاتی تازه‌ای که در جهت منافع الیگارشی متحد با پوتین است، کامیون داران را به برنامه‌ریزی اعتراض سراسری و بستن بزرگراه‌ها ترغیب کرد – حرکتی غیرمعمول از طرف نهادی محافظه‌کار که به صورت سنتی بخشی از پایگاه حمایتی پوتین بوده است. یکی از کامیون‌داران گفته است: «مقامات می‌خواهند همه چیز را از ما بگیرند. می‌خواهند درآمدی را که به سختی به دست آورده‌ایم بگیرند تا جیب‌های خودشان را پر کنند.»[25] چند روز پیش از آغاز اعتراضات دولت لغو افزایش مالیات را اعلام کرد.[26]  با این حال معضلات روزمره اقتصادی در زندگی روس‌ها به افزایش مخالفت‌ها انجامیده، و واضح است که گرچه جنبش علیه پوتین ممکن است تغییر شکل دهد، اما ادامه خواهد داشت.[27]

رهبری

الکسی ناوالنی، از زمان اعتراضات سال ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ به انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری، پیشگام مخالفان روسیه بوده است. او را «مردی که ولادیمیر پوتین را می‌ترساند» نامیده‌اند.[28] هر چند ناوالنی نخستین کسی نبوده که فساد را هدف قرار داده، اولین کسی بوده که امکان حمایت فعال عمومی را فراهم کرده است.[29] به علاوه، برخلاف دیگر رهبران ضد پوتین، ناوالنی نه ثروتمندی مشهور است و نه سیاستمداری تربیت شده در نظام مدیریتی فاسد دولتی. همانطوری که یک روس می‌نویسد: «ناوالنی کسی است که علیه ساختار عظیم دولتی مبنی بر دزدی، دروغ، و اعمال غیرانسانی و غیراخلاقی بی‌شمار قد علم کرده.»[30]

با افزایش طرفداران ناوالنی، او را به چشم جایگزین محتمل پوتین می‌نگرند، البته عده‌ای نگران اعتقاد قلبی او به قومگرایی روسی هستند. در پاییز سال ۲۰۱۳، ناوالنی بیست و هفت درصد آرای انتخابات شهرداری مسکو را به دست آورد – جایگاه دوم در مصاف با شهردار مورد حمایت پوتین که بسیار با اهمیت بود مخصوصا که ناوالنی در طول مدت تبلیغات از دسترسی به رسانه‌های عمومی محروم بود.[31] اما اکنون کرملین شرکت احزاب مستقلی مانند حزب ناوالنی را در انتخابات ممنوع کرده و با پرونده‌های قضایی که انگیزه سیاسی دارند سعی می‌کند او را خاموش سازد. دادگاه حقوق بشر اروپا اعلام کرده که در حداقل یکی از این پرونده‌ها دولت روسیه حق دسترسی به دادگاه عادلانه را در مورد ناوالنی نقض کرده است.[32] محکومیت‌های پی در پی اینچنینی ممکن است صلاحیت ناوالنی را در شرکت در رقابت‌های سیاسی آینده خدشه‌دار کند. با این حال چنین اعمالی (از طرف دولت) خللی در فعالیت‌های سیاسی او ایجاد نکرده است.[33] در ماه دسامبر سال ۲۰۱۶ ناوالنی رسما اعلام کرد که قصد دارد در انتخابات هجدهم مارس ۲۰۱۸ با پوتین رقابت کند.[34]

در خارج از روسیه، میخائیل خودورکوفسکی (Mikhail Khodorkovsky) و گری کاسپاروف (Garry Kasparov)، دو مخالف در تبعید، نیز از رهبران ضد پوتین هستند. خودورکوفسکی، یکی از ثروتمندترین مردان روسیه، در پی حمایت مالی از احزاب مخالف پوتین یک دهه در زندان به سر برد. پس از آزادی در سال ۲۰۱۳، به اروپا گریخت و در اروپا موسسه روسیه آزاد را بنیاد نهاد که هدفش «کمک به نیروهایی در داخل روسیه است که ایدئولوژی مشترکی [با او] دارند و می‌توانند نمایندگان سیاسی در رژیم بعدی باشند.»[35] اما روس‌ها عمدتا نسبت به کسانی که ثروت خود را در زمان «شوک درمانی» برای اصلاحات اقتصادی به دست آورده‌اند، یعنی دوره ای که میلیون‌ها نفر به فقر گرفتار شدند، بی‌اعتماد هستند.[36]

 

 گری کاسپاروف، قهرمان سابق شطرنج جهان، از مخالفان پوتین

گری کاسپاروف، قهرمان سابق شطرنج جهان، رهبری یک ائتلاف دیگر ضد پوتین را بر عهده دارد که در سال ۲۰۰۶ پایه گذاری شد. کاسپاروف نیز که یکی از مخالفان سرسخت پوتین است از ترس دستگیری در سال ۲۰۱۳ روسیه را ترک کرد. از آن زمان به «تند‌ترین منتقد کرملین در غرب» تبدیل شده، و به سبب انتقادهایش از غرب که دست پوتین را در نوعی «کاپیتولاسیون اخلاقی و سیاسی» باز گذاشته بارها در تیتر خبرها قرار گرفته است.[37]

با این حال، افراد مشهوری همچون کاسپاروف و خودورکوفسکی فقط بخشی از جریان مخالف پوتین هستند. با وجود مهاجرت پی در پی و قابل درک مخالفان از روسیه، بسیاری قصد دارند که در کشور باقی بمانند و مبارزه کنند. به گفته یکی از آنها: «اگر همسایه کاغذ دیواری و مبلمان بهتری داشته باشد، لازم نیست به آپارتمان آن‌ها نقل مکان کنید. باید سعی کنید خانه خودتان را اصلاح کنید، مگر نه؟ ما هم دقیقا می‌خواهیم همین کار را بکنیم.»[38]

شرایط مدنی

روسیه پوتین کشوری است که رسانه‌هایش تحت کنترل شدید است، فساد و نابرابری اقتصادی فراگیر است، و مخالفان برچسب عناصر خارجی می خورند و با اتهامات واهی محاکمه، زندانی، و حتی ترور می‌شوند. کمی بعد از اینکه پوتین در سال ۲۰۱۲ به ریاست جمهوری رسید، دولت قوانینی را به تصویب رساند که موقعیت خود را در سرکوب تقویت کند. این قوانین شامل تغییراتی می‌شد از جمله مانند: تشدید مجازات قانون‌شکنی در اعتراضات؛ وادار کردن سازمان‌های مردم‌نهاد به اینکه اگر کمک‌ مالی خارجی دریافت می کنند خود را «عنصر خارجی» بدانند؛ جرم دانستن افترا؛ و بازتعریف جرم خیانت به وطن.[39] همزمان قوانین مبهم و قابل تفسیر دیگری علیه افراطی‌گری تصویب شد تا قدرت دولت در مجازات کسانی که ابراز مخالفت می‌کنند بیشتر شود.

رسانه‌های تحت کنترل پوتین هم تبدیل به سلاحی شد که برای تقویت اهداف سیاسی کرملین و هجوم به مخالفان به کار می‌رود. اغلب رسانه‌ها را دولت یا متحدان پوتین در دست دارند و همگی مشخصا به عنوان دستگاه تبلیغات دولتی کار می‌کنند.[40] یکی از مجریان خبر در کانال‌های دولتی می‌گوید: «اکنون هر کار پروپاگاندا در واقع ژورنالیسم است.»[41] به خصوص از زمان حمله به اوکراین، رسانه‌های دولتی از توطئه غرب علیه روسیه یاد می‌کنند که قصد دارد «ملت روسیه را از صحنه  تاریخ حذف کند» و با عنوان عناصر آمریکایی به مخالفان حمله می‌کنند – آن‌ها را «ستون پنجم» یا «خائنان وطن» می‌خوانند.[42] از  آن جا که نود و چهار درصد مردم روسیه از طریق رسانه‌های دولتی به اخبار اوکراین دسترسی دارند، رسانه موجب ایجاد محیطی مسموم و تهاجمی نسبت به مخالفان شده است.[43]

مخالفان نه تنها با انتقادهای شدید عمومی رو به رو هستند، خطر انتقام‌جویی سنگین دولت نیز تهدیدشان می‌کند. در سال ۲۰۱۲، سرگئی اودالتسف (Sergei Udaltsov) ناراضی چپگرا به تبانی با دولت‌های خارجی برای به راه انداختن شورش متهم شد. مدرک این اتهام ویدئویی بی‌کیفیت بود که اودالتسف را در جلسه‌ای محرمانه همراه سیاستمداران گرجی نشان می‌داد.[44] دو سال بعد اودالتسف به چهار سال و نیم زندان محکوم شد. الکسی ناوالنی نیز به همین ترتیب با اتهام اختلاس – کلاهبرداری – رو به رو شده و دو حکم حبس تعلیقی دریافت کرده است. درست همانند سرکوبی که در زمان شوروی وجود داشت، انتقام‌جویی دامنگیر خانواده‌های کنشگران نیز می‌شود؛ در سال ۲۰۱۴، دادگاه برادر ناوالنی، اولگ، را به سه سال و نیم زندان محکوم کرد. وقتی حکم را در دادگاه قرائت کردند، ناوالنی با چشمانی اشکبار فریاد زد: «چرا او را زندانی می‌کنید؟ این حقه کثیفی است. برای مجازات من؟» تحلیلگران بر این عقیده‌اند که این حکم به واقع «گروگانگیری اعضای خانواده» است.[45]

 

 شمع، گل، و پیام‌های مردمی در محل ترور بوریس نمتسف

 زندان تنها پیامد مخالفت نبوده است. آنا پولیتکوسکایا (Anna Politkovskaya)، ژورنالیست مستقل در سال ۲۰۰۶  در خانه‌اش به ضرب گلوله به قتل رسید. ماه بعد الکساندر لیتوینکو (Alexander Litvinenko)، افسر امنیت فدرال، که دست به افشاگری زده بود در لندن به علت مسمویت جان باخت. سه سال بعد، جسد ناتالیا استمیروا (Natalia Estemirova)، فعال حقوق بشر در صندوق عقب ماشینی پیدا شد، و سرگی ماگنیتسکی (Sergei Magnitsky) که به خاطر  افشاگری در بازداشت بود به علت مضروب شدن جان سپرد. با این حال، قتل بوریس نمتسف در سال ۲۰۱۴ اوضاع را دگرگون کرد. یکی از کنشگران می‌گوید: «مدت‌ها به اتهام، افترا، و حتی ضرب و شتم عادت داشتیم، اما حالا مسئله کاملا جدی شده. همگی در جنگلی تاریک هستیم، و کسی که با پوتین مخالفت کند در خطر است.»[46]

دولت حتی از مردم معمولی روسیه هم که در جنبش مخالفت فعالیتی ندارند درس عبرت می‌سازد و اخطاریه‌هایی می‌فرستند حاکی از اینکه  اعتراضات در روسیه پوتین تحمل نخواهد شد. در تظاهرات عصر روز مراسم تحلیف پوتین در ماه می ۲۰۱۲ ششصد نفر دستگیر شدند و در ادامه دادگاه‌های زنجیره‌ای و صدور احکام زندان به راه افتاد. یک وکیل حقوق بشر می‌گوید: «مردم را از گروه‌های سنی متفاوت، اقشار متفاوت، شغل‌های متفاوت انتخاب کرده بودند تا هر یک از مردم روسیه خود را در آن دادگاه پشت میله‌ها حس کند. گناهکار بودن یا بیگناهی افراد بی‌اهمیت بود. قصد مهار تمامی جامعه بود و پیام کاملا واضح: هر کسی در تظاهرات شرکت کند عاقبتش همین است.»[47]

پیام و مخاطب

 در حالی که کنشگران لیبرال و برآمده از طبقه متوسط در مسکو بیشتر گرایش دارند بر «ایده‌های مجرد، همچون آزادی و  ارزشمندی آدم‌ها» تمرکز کنند، ساکنان محافظه‌کار مناطق میانی روسیه پیام خود را طوری تنظیم می‌کنند که با مسائل زندگی روزمره مردم پیوند داشته باشد.[48] یکی از کنشگران محیط زیست می‌گوید: «واداشتن مردم به فعالیت در زمینه سلامت خود یا فرزندانشان ساده‌تر است. فعالیت برای مفاهیم مجرد، حتی تقلب در انتخابات، سخت است.»[49]

اینترنت به واقع ابزاری قدرتمند در بالابردن آگاهی عمومی از مسائل سیاسی و گردهم آوردن کنشگران است. یکی از آنها می‌گوید: «قبل از این همگی از هم دور بودیم، راهی نداشتیم که بفهمیم حرف‌های تلویزیون صحیح است یا نه. اکنون تقریبا هر خانه روستایی به اینترنت دسترسی دارد. سازماندهی بسیار ساده‌تر شده.»[50] کارزار مبارزه با ساخت بزرگراهی در جنگل‌های باستانی در شهر خیمکی (Khimki)، و متعاقب آن متوقف شدن پروژه، نشان داد که کنشگری آنلاین چه تاثیری بر تسهیل اعتراضات دارد. یکی از رهبران این کارزار می‌گوید: «جنبش اعتراضی برای من از اینجا جدی شد.» – شاهدی بر این که مردم معمولی روسیه هم می‌توانند تغییر ایجاد کنند.[51]

 

 روبان سفید به سرعت به نماد اتحاد در اعتراض‌های روسیه تبدیل شد.

رسانه‌های احتماعی و وبلاگ‌ها ابزارهایی کلیدی بودند که مخالفان در طراحی اعتراضات علیه تقلب در انتخابات پارلمانی ماه دسامبر ۲۰۱۱ به کار بردند. یکی از کاربران لایوژورنال (LiveJournal)، محبوب‌ترین پلتفرم وبلاگنویسی در روسیه، بود که استفاده از نماد روبان سفید را پیشنهاد داد و استفاده از آن به سرعت پذیرفته و فراگیر شد.[52] سپس ایلیا یاشین (Ilya Yashin) قراری روی فیسبوک اعلام کرد که به تظاهراتی عظیم در میدان بولوتنایا (Bolotnaya) در مسکو تبدیل شد.[53] نه تنها تقلب در انتخابات از طریق اینترنت، مثلا نقشه دیجیتال گولوس (Golos)، به آگاهی عموم رسید، حرکات عظیم پس از آن نیز از طریق ابزارهای دیجیتالی هماهنگ شد.

کرملین نیز از قدرت اینترنت آگاه است، و، در واکنش، فهرست سیاهی از وبسایت‌های ممنوعه تهیه کرده و تمامی توزیع کنندگان خدمات اینترنتی در روسیه موظف شده‌اند به سازمان‌های امنیت ملی دسترسی «در پشتی» ارائه کنند.[54] قانونی که در سال ۲۰۱۵ تصویب شد شرکت‌های پردازش داده شخصی شهروندان روسیه را موظف می‌کند داده‌ها را روی سرورهای محلی ذخیره کنند – ناظران عقیده دارند این حرکت زیر نظر گرفتن شهروندان را برای دولت روسیه آسان‌تر می‌کند.[55] در حالی که کرملین شرکت‌هایی نظیر توئیتر، گوگل، و فیسبوک را برای ارائه اطلاعات تحت فشار قرار می‌دهد، از اینترنت به عنوان ابزار پروپاگاندا استفاده می‌کند و حتی ارتشی از «اوباش اینترنتی» تشکیل داده که کارشان پخش پیام‌های طرفدار پوتین در بخش نظرات وبسایت‌های خبری انگلیسی زبان است.[56]

با این حال سرکوب پوتین نتوانسته مانع از راه یافتن این پیام به وجدان ملی شود: توصیف ناوالنی از روسیه متحد به عنوان «حزب دزدان و کلاهبرداران»؛ این اشاره که فی البداهه و در جریان مصاحبه‌ای رادیویی در ماه فوریه ۲۰۱۵ بیان شد، به سرعت به شعاری تبدیل شد که نه تنها اعتبار حزب حاکم را از بین می‌برد، بلکه نگرش عموم مردم را نیز به صورت فشرده بیان می‌کرد. در عرض دو سال اکثریت مردم روسیه‌ به این باور رسیدند که توصیف ناوالنی از حزب بسیار درست بوده است.[57]

فعالیت‌های خارج از کشور

با تلاش کنشگران برای آگاه سازی جهانیان از سرکوب پوتین، مبارزه با او به خارج از مرزهای روسیه رسیده است. مثلا گروه پانک راک شورش دخترها یا «پوسی رایت» (Pussy Riot) موفق شد توجه جهانی را به دادگاهی نمایشی جلب کند که اعضای گروه به خاطر حرکت اعتراضی خود در کلسیای «مسیح نجات بخش» مسکو (فوریه ۲۰۱۲) محاکمه شدند. این گروه به حمایت همه جانبه کیریل یکم، اسقف اعظم کلیسای ارتدکس روسیه، از ریاست جمهوری پوتین و توصیف او از پوتین به عنوان «معجزه خداوند» اعتراض کرده بود. به گفته همسر یکی از اعضای گروه، «پوسی رایت دستگاهی است که در دل رسانه جا گذاری شده. این دستگاه برای جلب توجه غرب به آنچه در روسیه پوتین می‌گذرد طراحی شده، و در کارش موفق بوده است.»[58]

کنشگران روس برای انتشار پیامشان به خارج از کشور نیز سفر می‌کنند. گروهی از افراد شاخص، منجمله بوریس نمتسف، یوگنی چریکووا (Yevgenia Chirikova)، و ولادیمیر کارا-مورزا (Vladimir Kara-Murza) با پشتکار بالا از طریق لابی‌گری برای تصویب شدن قانون ماگنیتسکی در کنگره آمریکا تلاش کردند. این قانون که در اواخر سال ۲۰۱۲ به تصویب رسید، موجب مسدود شدن دارایی و جلوگیری از صدور ویزا برای افراد مسئول در مرگ سرگئی ماگنیتسکی می‌شود.[59] دولت روسیه برای مقابله به مثل، فرزندخواندگی  کودکان روسی از طرف آمریکایی‌ها را ممنوع ساخت و جلوگیری از ورود برخی از مقامات آمریکایی به روسیه را به اتهام نقض حقوق بشر به تصویب رساند.

کنشگران خارج از روسیه نیز به مبارزه پیوسته‌اند. مثلا اوکراینی‌ها چندین پروژه آنلاین برای خنثی کردن پروپاگاندای رسانه‌های روسیه راه انداخته‌اند: وبسایت «جلوی خبرجعلی را بگیر» یا «استاپ فیک» (StopFake) و نیز «بازرسی خبرجعلی» یا «فیک  کنترل» (FakeControl) اخبار ساختگی روسی را گردآوری و ترجمه می‌کنند، و واقعیت امر را بررسی و گزارش می‌کنند. این اخبار را رسانه های روسیه با استفاده از شبکه‌های اجتماعی به صورت انبوه و در قالب دروغ پراکنی منتشر می‌کنند. کنشگران روس این گونه تلاش‌ها را به چشم تحسین می‌نگرند. یکی از آنها می‌گوید: «خوب است که اوکراینی‌ها دروغ و تبلیغات ما را پیدا کرده مداوما برملا می کنند.»[60]

روس‌ها و اوکراینی‌هایی که خارج از وطن خود زندگی می کنند نیز بخشی از جنبش ضد پوتین هستند و از موسسات محلی در کشورهای میزبان خود می‌خواهند به اشخاص طرفدار پوتین امکانات ندهند. مثلا در ماه اکتبر ۲۰۱۴، وقتی دو خواننده روس و حامی سیاست‌های پوتین در اوکراین برای برگزاری کنسرت به لندن رفته بودند، روس‌ها و اوکراینی‌ها کارزاری اعتراضی به راه انداختند و آن‌ها را «ابزار تبلیغاتی دولت روسیه که پیمان های بین المللی را زیرپا می گذارد» خواندند.[61] با اینکه کنسرت لندن اجرا شد، اما کارزاری مشابه در کانادا به موفقیت رسید. ارکستر سمفونیک تورنتو والنتینا لیسیتسا (Valentina Lisitsa) پیانیست روس را از برنامه کنسرت‌های ماه آوریل ۲۰۱۵ خود حذف کرد چون کنشگران توجه عموم را به توئیت‌های او که با تبلیغات روسیه همسو بود جلب کردند؛ در آن توئیت‌ها او اوکراین را تحت کنترل نازی‌ها توصیف کرده بود.[62]

جنبش علیه پوتین با سرکوبی روزافزون رو به رو است، با این حال خللی در عزم این کنشگران برای مبارزه ایجاد نشده است. یکی از آنها می‌گوید: «همیشه اقلیت است که تاریخ می‌سازد.»[63] ناوالنی عزم جنبش را به ادامه مبارزه در این بیان خود به‌خوبی منعکس کرده است: «من هم مانند هر کسی که در سیاست اپوزیسیون روسیه نقش دارد، می‌دانم که دولت پوتین حدی نمی‌شناسد و چیزی جلودارش نیست. این را می‌دانم، اما نمی‌ترسم.»[64]

بیشتر بیاموزیم

اخبار و تحلیل

 

 

Bennetts, Marc. “How Putin Tried and Failed to Crush Dissent in Russia.” Newsweek. Feb. 26, 2016. Accessed Nov. 4, 2016, at <http://www.newsweek.com/russia-world-putin-yanukovych-ukraine-maidan-430639>.

Dougherty, Jill. “How the Media Became One of Putin’s Most Powerful Weapons.” The Atlantic. April 21, 2015. Accessed Nov. 4, 2016, at <http://www.theatlantic.com/international/archive/2015/04/how-the-media-became-putins-most-powerful-weapon/391062>.

Gessen, Masha. “Alexey Navalny’s Very Strange Form of Freedom.” The New Yorker. Jan. 15, 2016. Accessed Nov. 4, 2016, at <http://www.newyorker.com/news/news-desk/alexey-navalnys-very-strange-form-of-freedom>.

Ioffe, Julia. “Net Impact: One man’s cyber-crusade against Russian corruption.” The New Yorker. April 4, 2011. Accessed Nov. 4, 2016, at <http://www.newyorker.com/magazine/2011/04/04/net-impact>.

Reitman, Janet. “Putin Clamps Down: A Chilling Report from Moscow.” Rolling Stone. April 30, 2014. Accessed Nov. 4, 2016, at <http://www.rollingstone.com/culture/news/putin-clamps-down-a-chilling-report-from-moscow-20140430>.

کتاب

 

Bennetts, Marc. I’m Going to Ruin Their Lives: Inside Putin’s War on Russia’s Opposition. London: Oneworld Publications, 2016.

Greene, Samuel A. Moscow in Movement: Power and Opposition in Putin’s Russia. Palo Alto: Stanford University Press, 2014.

Soldatov, Andrei and Irina Borogan. The Red Web: The Struggle Between Russia’s Digital Dictators and the New Online Revolutionaries. New York: PublicAffairs, 2015.

Multimedia

Applebaum, Anne. “Putinism: The Ideology.” Tavaana. Feb. 12, 2013. Accessed Nov. 4, 2016, at <https://tavaana.org/en/content/putinism-ideology>.

تصویرها

 

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Vladimir_Putin_and_Dmitry_Medvedev_9_May_2012-2.jpeg

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Rospil-screenshot.png

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:VOA-Crimea-unmarked-soldiers.jpg

https://www.flickr.com/photos/fsadykov/25152766283

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Kasparov-29.jpg

http://en.kremlin.ru/events/president/news/20366

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:There_are_flowers_and_candles_near_the_site_of_the_murder_of_Boris_Nemtsov.jpg

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:White_ribbons_-_a_symbol_of_protest._(7366075772).jpg

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Pussy_Riot_at_Lobnoye_Mesto_on_Red_Square_in_Moscow_-_Denis_Bochkarev.jpg

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Ranking_Member_Cardin_Delivers_Opening_Statement_to_Secretary_Kerry_Amid_Testimony_Before_Senate_Foreign_Relations_Committee_About_Obama_Administration%27s_2017_Budget_(24848690999).jpg