بینش و انگیزه

امواج خشونت در کنیا آشکارا به راه افتاده است. گروه‌های گوناگون اجتماعی در هراس از شورش‌ها، گروه‌های مسلح و سیاست‌های معطوف به کشتار دولت، به‌ سر می‌برند. ناامنی همچنان ادامه دارد و هیچ‌کس نمی‌داند این حجم خشونت چه زمانی پایان خواهد یافت. وضعیتی که پس از انتخابات ریاست ‌جمهوری در سال ۲۰۰۷ به وجود آمد. بر اساس نتایج اعلام ‌شده، رئیس‌جمهور وقت، موای کیباکی برنده انتخابات ۳۰ دسامبر بود. با این حال ریلا اودینگا، رهبر اپوزیسیون این کشور اعلام کرد که در انتخابات تقلب و آراء مردم دزدیده شده است. او از قبیله لوئو بود که حالا بسیار خشمگین بودند و بار دیگر آتش اختلافات با قبیله کی‌کیو که سابقه‌ای ۱۰ ساله داشت شعله‌ور شد.¹

ظهور بحران برآمده از برافروخته شدن دوباره آتش اختلافات قبیله‌ای، دوره‌ای فاجعه‌بار را در تاریخ کنیا رقم زد. همین فجایع باعث شدند که اوری اوکولو، فعال مشهور کنیایی، روی وبلاگ خود چنین درخواستی را منتشر کند: «کسی هست که بخواهد با استفاده از نقشه‌ای تعاملی از محل وقوع خشونت‌ها و تخریب‌های گسترده ترسیم کند؟»² همین پست کوتاه او که سوم ژانویه ۲۰۰۸ در وبلاگش منتشر شد، در روزهای آخر هفته، برخی از وبلاگ‌نویسان دیگر را ترغیب به همکاری و تعامل کرد تا به هر ترتیب به رویای او جامه واقعیت بپوشانند.

شش روز بعد از انتشار آن پست، (یوشاهیدی  به معنی شاهد در زبان سواحیلی) متولد شد؛ وب‌سایتی که به شهروندان کنیا و دیگر ساکنان کره زمین این امکان را می‌داد که گزارش‌های خود از وقوع رویدادهای خشونت‌آمیز را از طریق اس‌ام‌اس یا وب منتشر و نقشه آنها را ترسیم کنند.

اهداف و مقاصد

اوروی اوکولو، فعال کنیایی، رویدادهای مرتبط با انتخابات را از داخل کنیا گزارش می‌کرد اما زمانی که خشونت‌ها آغاز شد، تصمیم گرفت کشور را ترک کند. قطع ارتباط با رسانه‌های محلی و اطلاعاتی که او مستقیما از طریق منابع خود در درون کشور دریافت می‌کرد، نقطه آغاز راه‌اندازی یوشاهیدی بود. او می‌دانست که مردم کنیا به تکنولوژی برای اشتراک‌گذاری اطلاعات، ارتباط با یکدیگر و با کسانی که قصد کمک‌رسانی داشتند، نیاز مبرم دارند.

اوکولو اندکی پس از راه‌اندازی یوشاهیدی در وبلاگ خود نوشت: «ما معتقدیم که گزارش‌های دولت، پلیس و رسانه‌ها از شمار کشته‌شدگان، با واقعیت فاصله بسیاری دارند و بسیاری از حقایق عمدا ناگفته می‌مانند. البته ما فکر نمی‌کنیم که تصویر درست و دقیقی از آنچه در جریان است در اختیار داریم، اما گزارش‌هایی که از طریق خانواده‌ها و دوستان قربانیان این خشونت‌ها به دست ما رسیده‌اند، حاکی از آن است که اوضاع از آنچه در رسانه‌های رسمی می‌شنویم بسیار وخیم‌تر است.»³

یوشاهیدی به کنیایی‌ها امکان ترسیم تصویری دقیق‌تر از خشونت‌های جاری را داد. کاربرد این ابزار بسیار ساده است. هم‌زمان با وقوع خشونت‌ها در کشور، شاهدان عینی، اطلاعات و دانسته‌های خود را برای یک شماره تلفن مشخص اس‌ام‌اس می‌کنند یا یک گزارش آنلاین را در وب‌سایت رسمی آن ثبت می‌کنند. این گزارش‌ها در یک پایگاه اطلاعاتی امن ذخیره می‌شوند که تنها مدیران یوشاهیدی به آن دسترسی دارند. مدیران، سیستم پیام‌های دریافتی را بر اساس فوریت رسیدگی، دسته‌بندی و اولویت‌بندی می‌کنند، اطلاعات ارائه‌شده را با منابع دیگر تایید می‌کنند تا از صحت و سقم آن مطمئن شوند و سپس به‌سرعت آن را روی وب‌سایت منتشر می‌کنند.

هر گزارش با یک عنوان، یک توضیح و مهم‌تر از همه، با مشخصات دقیق مکان جغرافیایی که از طریق GPS یک نقشه تعاملی در نقشه گوگل ایجاد می‌کند، منتشر می‌شود. هر گزارش بسته به نوع خشونت رخ‌داده، از جمله تجاوز، غارت یا آتش‌سوزی، دسته‌بندی می‌شود.

یوشاهیدی گزارش‌های تحلیلی و هشدارهای امنیتی مرتبط با مناطقی که خشونت گسترده‌ای در آنها در جریان است را با هم تلفیق می‌کند.  این ابزار می‌تواند جدول زمانی رویدادها را هم ترسیم کند. سازمان‌های غیر دولتی و فعالان مدنی و دیگر کنشگران تاثیرگذار جامعه می‌توانند به سادگی از این داده‌ها برای بهینه‌سازی فعالیت‌های خود بهره بگیرند. با این داده‌ها می‌توان تشخیص داد که کدام مناطق نیاز به کمک‌رسانی دارند و برای هر منطقه چه نوع واکنشی لازم است.

رهبری

یوشاهیدی را گروهی از فعالان و کنشگران کنیایی با همکاری متخصصان تکنولوژی تاسیس کردند؛ کسانی که نمی‌توانستند منفعل بنشینند و نظاره‌گر باشند. اوکولو متولد و بزرگ‌شده مناطق روستایی کنیا است. آن‌طور که خود می‌گوید: «امروزه برای بسیاری از آفریقایی‌ها، جایی که در آن زندگی می‌کنی، جایی که در آن متولد شدی یا شرایطی که در آن به دنیا آمدی، همچنان تعیین می‌کند که ادامه زندگی‌تان چطور سپری خواهد شد. من می‌خواستم که چنین تغییری را ایجاد کنم و می‌دانم که برای هر تغییری باید اول از خودمان شروع کنیم. ما به عنوان آفریقایی باید مسئولیت قاره خود را بر عهده بگیریم.»⁴

اوکولو در دانشگاه پیتسبورگ در آمریکا تحصیل کرد و سپس برای تحصیلات تکمیلی به دانشکده حقوق دانشگاه هاروارد رفت. در سال ۲۰۰۵، از دانشکده حقوق فارغ‌التحصیل شد و به آفریقا بازگشت. او یک وبلاگ‌نویس سرشناس سیاست شد. در سال ۲۰۰۶، امزالندو را برای نظارت بر پارلمان کنیا تأسیس کرد. امزالندو که در سواحیلی به معنی «میهن‌پرست» است، سیستم دیده‌بانی است که توسط کنشگران داوطلب اداره می‌شود و پست‌ها و مقالاتی درباره اعضای پارلمان کنیا منتشر می‌کند. فعالیت‌های مدنی اوکولو او را با شبکه نیرومندی از متخصصان تکنولوژی و کنشگر‌ان کنیایی پیوند داده است. اریک هرسمن، که در کنیا و سودان بزرگ شده است، متخصص تکنولوژی و نویسنده وبلاگ «آفریقاییِ سفید» است. او علاوه بر یوشاهیدی، وب‌سایت افری‌گجت را هم تاسیس کرده است؛ وب‌سایتی که راه‌حل‌های تکنولوژیک و خلاقانه برای مشکلات پیش ‌روی آفریقا ارائه می‌کند.

جولیانا راتیچ، نویسنده وبلاگ که بزرگ‌شده کنیا است و در ایالات متحده آمریکا در رشته فن‌آوری اطلاعات تحصیل کرده هم از جمله کسانی است که به تاسیس یوشاهیدی کمک کرده است. دیوید کوبیا، اگرچه صدها کیلومتر از آمریکا دور است، در طراحی و توسعه نرم‌افزار یوشاهیدی کمک شایانی کرد.⁵ آن‌طور که اریک هرسمن می‌گوید، اگرچه تکنولوژی ترسیم نقشه‌ها، سه ‌سال پیش از راه‌اندازی یوشاهیدی هم وجود داشت، اما تیم یوشاهیدی امکان بهره‌گیری پویا و بی‌نظیر از آن را فراهم کرد.⁶

فضای مدنی

خشونت‌هایی که به تاسیس یوشاهیدی منجر شد، در اختلافات و تنش‌های قومی در کنیا ریشه دارد؛ تنش‌هایی بر سر مالکیت زمین‌ها و حق حکومت.⁷ پس از استقلال کنیا از حاکمیت بریتانیا در سال ۱۹۶۳، مالکیت این سرزمین عمدتا در دست معتمدان دولت و متحدان سیاسی‌اش بود، نه مالکان اصلی و صاحبان پیشا-استعماری آنها.⁸ تقسیم ناعادلانه اراضی، در کنار فساد گسترده در دولت پسا-استعماری کنیا، شکافی عمیق میان گروه‌های قومی پدید آورد؛ میان گروه‌هایی که از ارتباطات سیاسی خود منفعت کسب می‌کردند و گروه‌هایی که این شانس را نداشتند.

مالکیت اراضی و حق حکومت همواره در انتخابات چندحزبی کنیا از نکات محوری بودند. اولین انتخابات در سال ۱۹۹۲، در این کشور برگزار شد. انتظار نمی‌رفت که انتخابات سال ۲۰۰۷ و بحران‌های پساانتخاباتی، ۱۰۰۰ کشته و بیش از ۵۰۰ هزار آواره بر جای بگذارد.⁹

آزادی مذاهب، آموزش، تجمعات و رسانه‌ها در قانون اساسی کنیا تصریح شده است و در سال ۲۰۰۷، این کشور به اینکه یکی از آزادترین محیط‌ها را در آفریقا برای فعالیت رسانه‌ها فراهم کرده بود، می‌بالید. شش شبکه تلویزیونی خصوصی و دو ایستگاه رادیویی اف‌ام در کنیا وجود داشت و کاربران اینترنت هم با محدودیت خاصی مواجه نبودند.¹⁰ با این همه، وقتی نتایج انتخابات ریاست جمهوری اعلام شد، دولت به تدریج پخش زنده تلویزیونی و پوشش رادیویی بحران جاری در کشور را ممنوع اعلام کرد. نیروهای دولتی تلاش کردند با ارعاب روزنامه‌نگاران در مراکز رای‌گیری، آنها را از ادامه فعالیت‌های حرفه‌ای خود بازدارند. این محدودیت‌ها، باعث شد رسانه‌های غیرسنتی نقش پررنگ‌تری در پوشش انتخابات ایفا کنند.

اگرچه ضریب نفوذ اینترنت در کنیا چیزی نزدیک به ۸ درصد¹¹ ارزیابی می‌شود، سنت وبلاگ‌نویسی نسبتا نیرومندی در کشور وجود داشت.¹² محفل وبلاگ‌نویسان کنیایی که در سال ۲۰۰۴ تاسیس شد، با جمع‌آوری محتوا از ۸۰۰ وبلاگ کنیایی و کاربران این کشور در خرده‌رسانه‌ها، از آنها حمایت می‌کند تا طیفی از موضوعات گوناگون، از سیاست و جامعه مدنی گرفته تا تکنولوژی و تجربه‌های شخصی خود را منتشر کنند و با دیگران به اشتراک بگذارند. از آنجایی که محتوای آنلاین در کنیا هرگز فیلتر نمی‌شد، جامعه آنلاین این کشور این فرصت را داشت که به میدان بیاید و نقش رسانه‌های جریان اصلی را در تحولات سیاسی به چالش بکشد.¹³

پیام‌ و مخاطب

طراحان یوشاهیدی، آن را یک ابزار با کاربری ساده برای توانمندسازی و همبستگی شهروندان در عرصه عمومی جامعه می‌دانند. آن‌طور که دیوید کوبیا، یکی از بنیان‌گذاران یوشاهیدی می‌گوید: «ابزار این فرصت را در اختیار همه قرار می‌دهد که روایت خود را از تحولات ارائه کنند.»¹⁴ در سال ۲۰۰۷، بیش از ۴۰ درصد شهروندان کنیایی موبایل در اختیار داشتند؛ تلفن‌های همراه مهم‌ترین ابزار برای ثبت و ضبط گزارش‌هایی بود که خشونت جاری در کشور را منعکس می‌کردند.¹⁵

طراحان یوشاهیدی، استراتژی ارتباطی خود را به‌گونه‌ای تعریف کردند که بتواند طیف گسترده‌ای از مخاطبان را پوشش دهد. گذشته از اینترنت و سرویس‌های آنلاین، طراحان یوشاهیدی تلاش کردند تا با بهره‌گیری از شبکه‌های مستقل رادیویی کشور، اطلاعات مرتبط با چگونگی ثبت گزارش‌های خشونت را به اطلاع مخاطبان خود برسانند. تلفیق اینترنت با رادیو، پتانسیل پروژه برای دسترسی به مخاطبان را به نحو چشمگیری افزایش داد و مخاطبان را از ۱۰ درصد جمعیت کشور به ۹۵ درصد رساند.¹⁶ پس از بحران پسا-انتخاباتی در کنیا، یوشاهیدی بیش از ۴۵ هزار کاربر پی‌گیر در کشور داشت.¹⁷

جیسون نیکرسون، از وبلاگ‌نویسان مهمان پروژه یوشاهیدی، بر ارزش فراتر رفتن از ترسیم نقشه مکان‌های وقوع خشونت تاکید می‌کند: «فراتر از جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها، نیاز مبرمی به حصول اطمینان از صورت گرفتن اقدامات مناسب درباره موضوعاتی که یوشاهیدی کشف می‌کرد وجود داشت. تعامل نزدیک با گروه‌های تجسس و نجات، در جریان رویدادهای پسا-انتخاباتی نشان داد که این ابزار تا چه اندازه در پاسخ‌گویی به این نیاز مهم، موفق بوده است.»¹⁸

سازمان‌هایی نظیر MMC توانستند گروه‌های آسیب‌پذیری که در اثر بحران، نیاز مبرم به غذا و پوشاک داشتند را شناسایی کنند.¹⁹ یک سازمان محلی دیگر به نام «کاروان صلح» نیز از ابزار یوشاهیدی بهره گرفت تا بتواند مناطقی را شناسایی کند که آنها بیش از بقیه به اقدامات صلح‌سازانه نیازمند بودند. کاروان صلح که توسط شخصی به نام ریچل کونگو راه‌اندازی شد، پروژه‌ای برای ترویج توسعه و آموزش از طریق سازماندهی گروه‌هایی است که عمدتا از جوانان کنیایی تشکیل شده‌اند. کونگو تاکنون بارها درباره فواید ارتباطات و اطلاعاتی که یوشاهیدی در اختیار این سازمان قرار داده سخنرانی کرده است: «یوشاهیدی به ما اطلاعات به ‌روز شده را ارائه می‌کرد. مردم از نقاط گوناگون اطلاعات خود راجع به وضعیت جاری را با دیگران به اشتراک می‌گذاشتند و به این ترتیب ما می‌توانستیم با کسب اطلاعات دقیق، اقدامات خود را بهینه‌سازی کنیم.»²⁰ گذشته از اینها، سازمان‌های کنیایی و بین‌المللی فعال در خارج از مرزهای این کشور نیز می‌توانستند از این ابزار برای حمایت مالی از پروژه‌ها و اقدامات مناسب استفاده کنند.

فعالیت های فراگستر

زمانی که از حجم و گستردگی خشونت‌های پساانتخاباتی کنیا کاسته شد، گروه یوشاهیدی تلاش‌های خود برای توسعه این پروژه را آغاز کرد. در می ۲۰۰۸، در رقابت‌های NetSquared به خاطر نوآوری‌هایی که در بهره‌گیری از وب و تکنولوژی‌های تحت موبایل برای ایجاد تغییرات اجتماعی داشت، جایگاه اول را به دست آورد. پولی که به خاطر دریافت این جایزه در اختیار یوشاهیدی قرار گرفت، صرف طراحی و توسعه Ushahidi 2.0 شد؛ پروژه‌ای که در واقع کدباز یوشاهیدی بود²¹ و به هرکسی این امکان را می‌داد که از یوشاهیدی برای تامین نیازهای محلی خود بهره بگیرد. پس از آن، از این ابزار برای رویدادهای مختلفی در نقاط گوناگون جهان استفاده شد. در واقع، تا سال ۲۰۱۱، این ابزار بیش از ۱۱ هزار بار توسط گروه‌های مختلف پیاده‌سازی شد.²² در هند و مکزیک این ابزار برای نظارت بر انتخابات مورد استفاده قرار گرفت. یوشاهیدی به سازمان‌های فعال و جامعه مدنی این امکان را داد که تلاش‌های خود برای نجات قربانیان سیل در تایلند و پاکستان و نیز قربانیان زلزله ویرانگر هائیتی در سال ۲۰۱۰ را سازماندهی کنند. در مصر، فعالان مدنی با تکیه بر همین نسخه کدباز، سیستم موسوم به HarassMap را طراحی کردند که برای نظارت بر آزار جنسی و خشونت علیه زنان، کارکردهای فراوانی داشت. فعالان اندونزیایی هم از این ابزار برای پیگیری جرایم صورت گرفته در جاکارتا، استفاده کردند.

وب‌سایت یوشاهیدی به کاربران این امکان را می‌دهد که به سادگی این ابزار را پیاده‌سازی کنند و با استفاده از راهنمای جامع و ساده آن، بهره‌گیری از آن را آغاز کنند. یکی از مهم‌ترین چالش‌های اطلاعات کاربرساخته تعیین صحت و سقم داده‌ها است. یوشاهیدی راهکارهایی برای بررسی صحت داده‌ها هم ارائه کرده است. علاوه بر اینها، یوشاهیدی یک ابزار دیگر موسوم به Swift River را هم راه‌اندازی کرده که به سادگی می‌تواند حجم عظیمی از داده‌های کاربرساخته را بررسی و تحلیل کند. این ابزار با این هدف طراحی شده است که کار سازمان‌های غیر دولتی و سازمان‌های حقوق بشری در واکنش به شرایط اضطراری را آسان‌تر کند.

یوشاهیدی همچنین نسخه‌ای دیگر از  کدباز خود را که به Crowd Map موسوم شده میزبانی می‌کند. این ابزار نیاز به دانلود شدن ندارد و می‌تواند ظرف چند دقیقه پیاده‌سازی شود تا برای نظارت بر انتخابات یا ترسیم نقشه‌های بحران مورد استفاده قرار بگیرد. یوشاهیدی توانسته شرکای زیادی را به خود جذب کند و از سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ بین‌المللی نظیر گوگل، موزیلا و بنیاد نایت و نیز موسسه دموکراسی دیجیتال و آمریکا برای صلح نیز حمایت‌های مالی دریافت کند. اگرچه یوشاهیدی در ابتدا فقط متشکل از گروهی از وبلاگ‌نویسان بود که به بحران‌های محلی واکنش نشان می‌دادند، حالا به یک سازمان تکنولوژیک غیرانتقاعی عظیم تبدیل شده است که می‌تواند به شهروندان سراسر جهان خدمات و کمک‌های خود را ارائه کند.