بینش و انگیزه
جامعه مالزی پس از به دست آوردن استقلال خود از بریتانیای کبیر در سال ۱۹۴۶، در دورانی از ناآرامی پیوسته قرار داشت. این ناآرامی‌ها از جمله شورش‌های نژادی ۱۹۶۹، میان مالزیایی‌های بومی و غیربومی، نوسازی سریع و صنعتی شدن و سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی ملی که مسلمانان مالزیایی فقیر را در شرایط محرومیت قرار می‌داد، به صورت کاتالیزورهایی برای احیای اسلام در مالزی در اواخر دهه هفتاد عمل می‌کردند. تحولات تدریجی دولت در اجرای سیاست‌های اسلام‌گرایی که توسط جنبش دانشجویی داکوا نشر می‌یافت، موجب تغییر مالزی به یک دولت اسلامی در اوایل دهه ۱۹۸۰ شد.1 تحول ایدئولوژیک در مالزی به معنای آن بود که مسلمانان می‌خواستند تحت دستورات شریعت زندگی کنند؛ یعنی همان نظام حقوق اسلامی که به سرعت، قوانین وضع شده در قانون اساسی مالزی را پشت سر می‌گذارد.2 از زمان احیای اسلامی، حقوق زنان از سوی یک نظام قضایی که زنان را از حقوق ابتدایی انسانی، محروم و مردان را قادر به توجیه سوء رفتار با همسران و چند همسری می‌کند، مورد حمله واقع شده است.
در واکنش به اتخاذ این نظام حقوقی تبعیض‌آمیز، سازمان‌های حقوق زنان در عرصه عمومی آغاز به بحث در مورد موضوعات مرتبط با برابری جنسیتی کردند. در سال ۱۹۸۵، «گروه کنش همراه»، ائتلافی از سازمان‌های زنان، خشونت خانگی را به عنوان یک مسئله اجتماعی در مالزی اعلام کرد و در پی این بود که قوانینی در این مورد به تصویب برسد تا به این سوء رفتار پایان دهد.3 زینا انور، یکی از اعضای فعال مبارزه «گروه کنش همراه» به این نکته پی برد که گفتمان عمومی در مورد حقوق زنان، اسلام را برای نابرابری حقوق جنیستی در مالزی سرزنش می‌کند. بسیاری از گروه‌های حقوق زنان بر این باور بودند که اسلام این مشکل را ایجاد کرده است اما انور استدلال می‌کرد که تفسیر پدرسالارانه از اسلام، موجب این بی‌عدالتی علیه زنان شده است. بر اساس همین اصل بود که انور، گروه خواهران مسلمان را در ۱۹۸۸ تاسیس کرد.
اهداف و مقاصد
زینا انور، خواهران مسلمان را برای مقابله با گفتمان غالب در مورد اسلام و حقوق زنان در مالزی تاسیس کرد. او می‌خواست بحث گسترده‌تر در مورد تفسیر مترقی و نقش اسلام در زندگی روزمره را تسهیل کند. «گروه کنش همراه» تا سال ۱۹۸۸، به دنبال قانون خشونت خانگی بود تا سوء رفتار با زنان در مالزی، جرم اعلام شود. قانون خشونت خانگی که تا سال ۱۹۹۴، در پارلمان به تصویب نرسیده بود، بدون کمک خواهران مسلمان نمی‌توانست به قانون تبدیل شود. خواهران مسلمان به عنوان تنها سازمان اسلامی در «گروه کنش همراه» ادعای وزارت مذهب مالزی را مبنی بر اینکه این قانون حتی اگر تصویب شود، ممکن است بر مسلمانان اطلاق نداشته باشد، رد کرد به خاطر اینکه این وزارتخانه چنین حمایتی را از جامعه مسلمانان نداشت. خواهران مسلمان نشان دادند که اسلام، خشونت خانگی یا تسلط بر زنان را حمایت نمی‌کند و بر همین اساس، ادعای حکومت علیه اطلاق قانون خشونت خانگی برای غیرمسلمانان و مسلمانان را باطل اعلام کرد.
قانون خشونت خانگی در سال ۱۹۹۴، تصویب و به اجرا گذاشته شد اما گروه خواهران مسلمان می‌دانست که پایان بخشیدن حقیقی تبعیض علیه زنان، به چیزی بیش از یک قانون‌گذاری نیاز دارد. گروه خواهران مسلمان برای دست‌یابی به هدفی گسترده‌تر، به دنبال آن بود که مردم مالزی را با دفترچه‌هایی برای دفاع از تفسیر تازه‌ای از اسلام که برابری و عدالت برای زنان را دربردارد، آگاه سازد. بر طبق نظر نورا مورات، یکی از خواهران مسلمان، «خوشبختانه از طریق این فرایند ما می‌توانیم بحث عمومی آگاهانه‌تری در مورد این موضوع داشته باشیم و شهروندانی را بسازیم که از مدافعه ما برای رسیدن به اسلامی مترقی و روشنگر که در مالزی ریشه پیدا کند، حمایت کنند.»4 انور می‌گوید در نهایت «امید من این است که در یک دوره ده ساله، خواهران مسلمان بتوانند کار خود را پایان دهند. ما مجبور نیستیم که باشیم چون همه این مشکلات حل خواهند شد؛ ما باید تحولی در آموزش اسلام و درک اسلام و حقوق اسلامی که برابری و عدالت را به رسمیت می‌شناسند به وجود آوریم.»5
رهبری
زینا انور قبل از تاسیس خواهران مسلمان، یک گروه مطالعاتی برای تحلیل اهمیت قانون‌گذاری در مورد خشونت خانگی و نقش اسلام در تسلیم و تبعیت زنان در مالزی تشکیل داده بود. انور می‌دانست که او و همکارانش تنها کسانی نیستند که باور داشتند اسلام می‌تواند حامی آرمان‌های فمنیستی باشد: «دلیل آنکه من در این جنبش درگیر شدم این بود که حقیقتا از بی‌عدالتی به نام خدا عصبانی بودم. برای من، ترک اسلام یا نادیده گرفتن اسلام ابدا مسئله‌ای نیست. من فکر می‌کنم برای همه ما که از آغاز شکل‌گیری خواهران مسلمان حضور داشته‌ایم، دغدغه آن بود که چرا اسلام برای توجیه خشونت خانگی، سرکوب و تبعیض، مورد استفاده واقع می‌شود.»6
انور امید داشت، زنانی که ملاهای پدرسالار را تنها مفسران اسلام نمی‌دانستند را راهنمایی کند. خواهران مسلمان با پر کردن این خلا منحصر به فرد ایدئولوژیک، توانسته‌‌اند زنان را با تفاسیر جدید به وجهی آموزش دهند که اسلام را ارائه‌کننده تفسیری حامی حقوق زنان بدانند.
بنا به نظر انور، «شمول، مشاوره (و) عدم خودپسندی در مورد قدرت، ویژگی‌های بسیار بسیار مهم رهبری یک جنبش اجتماعی هستند.»7 این توانایی همکاری و الهام بخشیدن و تحرک بخشیدن به دیگران، همراه با تلاش برای ارتباط برقرار کردن بود که انور را قادر ساخت به یک صدای هدایت‌کننده برای فمینیسم اسلامی مترقی تبدیل شده و زنان را در درون جامعه اسلامی در سطح جهان قدرت بخشد.
فضای مدنی
احیای اسلامی مالزی در اواخر دهه هفتاد میلادی و شکل دادن به قوانین شریعت پس از آن، زنان را همراه با اقلیت‌های قومی و مذهبی در کشور خویش، محروم و ناامید رها کرد. خشونت داخلی همواره به صورت یک حمله مجرمانه تلقی شده است اما شریعت برای این سوء رفتار با همسران و نیز دیگر اعمال تبعیض‌آمیز علیه زنان، توجیه قانونی فراهم کرد. بنا به سازمان کمک زنان در مالزی «خشونت خانگی به صورت یک موضوع خانوادگی خصوصی لحاظ شده است و پلیس و دادگاه‌ها عموما نخواسته‌اند علیه حمله‌کنندگان، اقدامی به عمل آورند چون عموما باور آن است که این کار توسط حقوق اسلامی مجاز شمرده شده است.»8
خواهران مسلمان و دیگر جنبش‌های زنان، علی‌رغم نقش مذهبی آشکاری که دولت ایفا می‌کند، قادر بوده‌اند به نحوی دموکراتیک از حکومت، خواهان حقوقی فزاینده باشند. انور در این مورد می‌گوید: «حتی اگر ما ملا نباشیم، به عنوان شهروندان یک جامعه دموکراتیک می‌توانیم سخن بگوییم و اگر دین به صورت منبعی برای حقوق یا سیاست عمومی مورد استفاده واقع شود، هر شهروندی حق دارد در مورد دین و قوانین مبتنی بر اصول مذهبی سخن بگوید.»9
سرسخت‌ترین مخالف خواهران مسلمان، دولت نیست بلکه جامعه مردسالاری است که قدرت‌گیری زنان را نقض حقوق خود تلقی می‌کند. اما از زمان تصویب قانون خشونت خانگی، بنا به نظر ک. شانموگا، وکیل خواهران مسلمان «دیوان عالی رهیافتی مدرن اتخاذ (کرده) که بر آزادی بنیادی تاکید بیشتری می‌گذارد.»10
پیام و مخاطب
خواهران مسلمان پس از شکل‌گیری، به دنبال ارسال پیامی منحصر به فرد به جامعه حقوق زنان در مالزی بود: اینکه اسلام می‌تواند موقعیت زنان را ارتقا بخشد. این گروه در مبارزه خود جهت پیشبرد تصویب قانون خشونت خانگی، دو جزوه با عنوان «آیا مردان مسلمان حق دارند زنان خود را بزنند؟» و «آیا زنان و مردان در برابر الله مساوی هستند؟» تولید و توزیع کرد. این جزوات به جستجو در آموزه‌های قرآن در مورد روابط میان دو جنس پرداخته و برخورد برابر با مردان و زنان تحت حقوق اسلامی را توجیه می‌کرد.11 این دو راهنما که معرف قلب مبارزه خواهران مسلمان بود، به زنان مالزی تفسیری عملی و فمینیستی از قرآن ارائه می‌داد.
انور بر این باور نیست که زنان باید میان مسلمان بودن و فمینیست بودن یکی را انتخاب کنند: «من می‌خواهم… هم یک مسلمان و هم یک فمینیست باشم و هیچ تناقضی در اینجا نمی‌بینم. به همین دلیل است که تصمیم گرفتم حقیقتا متن دینی را بخوانم تا ببینم کجا توجیه تبعیض علیه زنان در متن وجود دارد. کل فرایند بازگشت دوباره به متن به عنوان یک فمینیست با این پرسش‌ها در ذهن، جهانی تازه و درکی تازه را در برابر من گشود ونیز درک مردم را که قران در مورد عدالت، هم‌دردی و بخشش سخن می‌گوید، در مورد اینکه زنان و مردان قیم و… محافظ یکدیگر هستند.»12 نشریات دیگر گروه خواهران مسلمان به این موضوعات در عمق آنها می‌پردازند، از جمله کتابی در مورد اسلام و برنامه‌ریزی خانواده، اسلام و حقوق بارآوری زنان، حدیث در مورد زنان در ازدواج و اسلام و چند همسری.
علاوه بر آن، گروه خواهران مسلمان زنان را از حقوق کامل قانونی، تحت نظام حقوقی مالزی آگاه کرده است. مورات در این مورد می‌گوید: «در طی سال‌های مدافعه در برابر دولت و رسانه‌ها، ما دریافتیم که بسیاری از زنان از حقوق پایه خود آگاهی ندارند. ما ضرورت آموزش آنان و مجهز کردن آنان به دانش حقوقی و کمک و حمایت آنها در نزاع با مقامات مذهبی و دادگاه‌های شریعت را احساس می‌کنیم.»13 گروه خواهران مسلمان، به منظور کمک به زنان نیازمند مالزیایی جلسات آموزشی، سخنرانی‌های عمومی و جلسات مطالعه خود را راه‌اندازی کرد. انور همچنین در یکی از روزنامه‌های مالزی به مدت شش سال، ستونی هفتگی داشت تا این امکان را به زنان برای ارائه پرسش‌های حقوقی و دریافت توصیه در امور ازدواج، سوء رفتار خانگی و طلاق فراهم کند.
گروه خواهران مسلمان در مدافعه حقوقی و فعالیت مردمی خود، از رسانه‌های بین‌المللی برای پیشبرد هدف خود در برابر مردم اغلب ناآگاه مالزی بهره گرفت. زنان مورد سوء‌استفاده، می‌خواستند در مورد وضعیت خود و مشکلاتشان سخن بگویند. این موضوعات در سطح ملی مطرح می‌شدند. انور و همکاران وی برای تکمیل داستان‌های مرتبط با سوء رفتار با زنان، به طور مداوم یادداشت‌هایی را برای روزنامه‌های پر مخاطب و نامه‌هایی را به حکومت برای دفاع از تغییر می‌نوشتند.
خواهران مسلمان اخیرا تلاش‌های خود را گسترش داده و با راه‌اندازی پروژه تازه‌ای به نام «مساوات»، توسط زینا انور به فراتر از جامعه مالزی گام برداشته‌اند. این پروژه در پی اطمینان از این مطلب است که با زنان مسلمان به طوری برابر در خانواده‌ها و جوامع مسلمان برخورد شود. این پروژه با یک دیدار جهانی در فوریه ۲۰۰۹، کلید خورد که بیش از ۲۵۰ دانشگاهی و محقق و فعال فمینیست مسلمان را از ۵۰ کشور در کنار هم قرار داد. «مساوات»، فعالان جهانی را با یک مجموعه منابع در مورد استدلال‌ها و مواضع مدافعه‌جویانه برای کسانی که در جهت افزایش حقوق زنان در خانواده مبارزه می‌کنند، مسلح می‌کند.14
فعالیت‌های فراگستر
خواهران مسلمان به عنوان یک موسسه بنیادی در پیشبرد حقوق زنان در مالزی، فقط یک گروه در درون «گروه کنش همراه» است. «گروه کنش همراه» یک ائتلاف گسترده‌تر برای مدافعه از حقوق زنان است که سه سازمان دیگر حقوق زنان را شامل می‌شود: سازمان کمک زنان، بخش زنان سازمان تجارت مالزی و اتحادیه وکلای زن. هر یک از این گروه‌ها رهیافتی متمایز به مسئله حقوق زنان دارد اما همکاری آنها موجب تصویب قانون خشونت خانگی در سال ۱۹۹۴ شد. مورات می‌گوید: «راهبرد مدافعه مورد استفاده ما، نوشتن نامه‌های مشترک با سازمان‌های زنان برای نمایش سخن گفتن جنبش زنان با یک صدای واحد در مسئله‌ای خاص است.»15
خواهران مسلمان اخیرا در یک مبارزه علیه پلیسی کردن اخلاقی در مالزی، بیانیه‌ای مشترک را تولید و توزیع کرده است که امضاکنندگان آن، گروهی متنوع از سازمان‌های غیرانتفاعی و سازمان‌های مدنی بیرون از پایگاه معمول فعالیت آنان مثل جامعه تامل مسیحی، کنگره اتحادیه تجارت مالزی و جنبش دموکراتیک جوانان و دانشجویان مالزی بوده‌اند.16 بنا به نظر انور «اگر شما بخواهید تغییر ایجاد کنید، نمی‌توانید موضوع را در انحصار خود بگیرید و بگویید که این موضوع من است و دیگران حق ندارند در این مورد سخن بگویند. تنوع صداها، تنوع گروه‌ها و گسترش گروه‌های حامی یک موضوع، بسیار اهمیت دارد.»17
Learn More
News & Analysis
Anwar, Zainah. “Malaysia: Advocacy for Women’s Rights Within the Islamic Framework.” Women Living Under Muslim Laws. October 10, 2003.
Sisters in Islam Official Website.
Sisters in Islam. Wikipedia.
Murat, Nora. “Sisters in Islam: Advocacy for Change within the Religious Framework.” Warning Signs of Fundamentalisms: Papers from a Meeting Held by the International Solidarity Network. Women Living Under Muslim Laws (WLUML). December, 2004.
Musawah Official Website.
Mydans, Seth. “Blame Men, Not Allah, Islamic Feminists Say.” New York Times. October 10, 1996.
Nair, Shelia. “Challenging the Mullahs: Islam, Politics and Women’s Activism, Interview with Zainah Anwar.” International Feminist Journal of Politics 9, no. 2 (June 2007): 240-248.
Perlez, Jane. “Within Islam’s Embrace, a Voice for Malaysia’s Women.” New York Times. February 19, 2006.
“Sisters in Islam (Malaysia) – Institutional Profile.” Association for Women’s Rights in Development.
Tavernize, Sabrina. “In Quest for Equal Rights, Muslim Women’s Meeting Turns to Islam’s Tenets.” New York Times. February 15, 2009.
Ufen, Andreas. “Mobilising Political Islam: Indonesia and Malaysia Compared.” Commonwealth and Comparative Politics 47, no. 3 (July 2009): 308-333.
Books
Anwar, Zainah. Islamic Revivalism in Malaysia: Dakwah Among the Students. Petaling Jaya, Selangor: Pelanduk Publications, 1987.
Anwar, Zainah. “The Struggle for Women’s Rights Within the Religious Framework: The Experience of Sisters in Islam.” in Modern Malaysia in the Global Economy: political and social change into the 20th Century ed. by Colin Barlow. Northampton, MA: Edgar Elgar Publishing, 2001.
Anwar, Zainah. “What Islam, Whose Islam?: Sisters in Islam and the Struggle for Women’s Rights.” in The Politics of Multiculturalism: Pluralism and Citizenship in Malaysia, Singapore and Indonesia ed. by Robert W. Hefner. Honolulu, HI: University of Hawaii Press, 2001.
Mutalib, Hussein. Islam in Malaysia: From Revivalism to Islamic State. Singapore: Singapore University Press, 1993.
Multimedia
Tavaana Exclusive Interview with Zainah Anwar
“Malaysia: Sisters In Islam Upholding Equality.” Youtube
“Portraits of Ordinary Muslims: Malaysia’s Zainah Anwar and Aida Melly Tan Mutalib.” PBS Frontline.
“Zainah Anwar – To end discrimination against women.” YouTube. 13 Jan 2008.
“Zainah Anwar on Domestic Violence Campaign in Malaysia.” YouTube. 8 Dec 2007.
“Zainah Anwar at Women’s Learning Partnership Symposium ‘Challenges of Change’ Panel 2”: Part 1, Part 2. Kenney Auditorium, SAIS, Johns Hopkins University, Washington, DC. 21 Sept. 2010.
Footnotes
[1] Mutalib, Hussein. Islam in Malaysia: From Revivalism to Islamic State. Singapore: Singapore University Press, 1993: 17-41.
[2] Ufen, Andreas. “Mobilising Political Islam: Indonesia and Malaysia Compared.” Commonwealth and Comparative Politics 47, no. 3 (July 2009): 321-322.
[3] “Zainah Anwar on Domestic Violence Campaign in Malaysia.” YouTube. 8 Dec 2007.
[4] Murat, Nora. “Sisters in Islam: Advocacy for Change within the Religious Framework.” Warning Signs of Fundamentalisms: Papers from a Meeting Held by the International Solidarity Network. Women Living Under Muslim Laws (WLUML). December, 2004: 142.
[5] “Zainah Anwar – To end discrimination against women.” YouTube. 13 Jan 2008.
[6] Nair, Shelia. “Challenging the Mullahs: Islam, Politics and Women’s Activism, Interview with Zainah Anwar.” International Feminist Journal of Politics 9, no. 2 (June 2007): 240-248.
[7] “Zainah Anwar on Domestic Violence Campaign in Malaysia.”
[8] “Domestic Violence.” Malaysian Women’s Aid Organization.
[9] Nair 242.
[10] Mageswari, M. “Ban Lifted on Sisters in Islam Book.” The Star Online. 25 Jan 2009.
[11] Mydans, Seth. “Blame Men, Not Allah, Islamic Feminists Say.” New York Times. October 10, 1996.
[12] “Tavaana Exclusive Interview: Zainah Anwar.” Tavaana. 21 Sept. 2010.
[13] Murat 143.
[14] “Home page.” Musawah Official Website. 2008.
[15] Murat 142.
[16] Anwar, Zainah. “The State Has No Role in Moral Policing.” Sisters in Islam. 2005.
[17] “Zainah Anwar on Domestic Violence Campaign in Malaysia.”