در جلسه آخر دوباره به این پرسش می‌پردازیم که منظور از عنوان‌ها و اصطلاح‌هایی چون «سکولار»، «سکولاریسم»، «سکولاریزاسیون»، «لائیک» و «لائیسیته» چیست. پرسش را نه به صورت کلی، بلکه در قالب بحثی که در ایران بر سر دین و دولت جاری است پیش می‌بریم. این بحث با بحث‌هایی چون سنت و مدرنیته گره خورده و در درجه اول واکنشی است به وجود و کارکردهای حکومت دینی‌ای در ایران که پایه انتظام آن «ولایت فقیه» است.
دموکراسی و پلورالیسم و به طور مشخص آزادی عقیده و بیان، آزادی زنان و حقوق برابر دو جنس و رفع همه شکل‌های تبعیض از موضوع اصلی جلسه پایانی هستند. برای ما این پرسش مطرح است که چه نظم سیاسی به لحاظ رابطه دین و دولت تبعیض‌آور و اختناق‌زا است و در مقابل چه نظمی مانع از بازتولید تبعیض‌های سنتی می‌شود و امکان آزادی نظر و بیان را برای همگان، از جمله برای مؤمنان پدید می‌آورد.
به این پرسش‌ها بیندیشید:
- آیا حکومت دینی در ایران باعث تعالی اخلاق شده است؟ آیا ایدِئولوگ‌های این حکومت محق هستند به نام اخلاق دست به نقد “سکولاریسم” و “جوامع سکولار” بزنند؟
- آیا طرحی چون اصل دوم متمم قانون اساسی مشروطیت مشکل رابطه دین و دولت را در ایران حل می‌کند؟ (موضوع بحث)
موضوعی برای تحقیق و انشا:
چرا در ایران بحث سکولاریسم و بحث دموکراسی به هم گره خورده‌اند؟
برای مطالعه:
- اعلامیه‌جهانی در باره لائیسیته در سده بیست و یکم، ترجمه شیدان وثیق
- محمدرضا نیکفر، سکولاریزاسیون، رفع تبعیض و انتگراسیون
- محمدرضا نیکفر، کسروی و مسئله هویت سکولار
۱- چند سند:
اعلامیه جهانی حقوق بشر
کنوانسيون بين المللی رفع هرگونه تبعيض نژادی
ميثاق بين المللی حقوق مدنی وسياسی
ميثاق بين المللی حقوق اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی
کنوانسیون رفع هر گونه تبعیض علیه زنان
کنوانسيون منع شکنجه
پروتکل اختياري کنوانسيون حذف کليه اشکال تبعيض عليه زنان
قانون اساسی مشروطیت و متمم آن
قانون اساسی جمهوری اسلامی
۲- چند کتاب:
آیت‌الله خمینی، کشف الاسرار
آیت الله خمینی، حکومت اسلامی (ولایت فقیه)
مهدی حائری یزدی، حکمت و حکومت
عبدالله النعیم، اسلام و حکومت سکولار
۳- مقاله
اعلامیه‌جهانی در باره لائیسیته در سده بیست و یکم، ترجمه شیدان وثیق
تارنمای دمکراسی – فصل ۱۳، آزادی ادیان.
چارلز تیلور، سکولار بودن یعنی چه؟
مهدی خلجی، خواب جزمی روحانیت و شوک سکولاریسم
مهدی خلجی، فلسفه اسلامی و قدرت
مهدی خلجی، شالوده اسلامی سکولاریسم در ترکیه
سیدنی هوک، دموکراسی
رابطه دين و سياست – پایگاه فرهنگی و اطلاع رسانی ولایت فقیه
گفت‌وگو با عبدالکریم سروش درباره دموکراسی و سکولاریسم
عبدی کلانتری، اسلام، قدرت، و پارامترهای حکومت سکولار
اکبر گنجی، مسلمانی و تشیع شاه و استبدادش
این مقاله در باره جنبه‌هایی از رابطه دین و دولت در دوران محمدرضاشاه پهلوی است.
مهرداد مشایخی، آهنگ شتابان سکولاریزاسیون و سکولاریسم در ایران
منتقدان دموکراسی- تورجان – گزارشی از سخنرانی‌هایی در قم در انتقاد به دمکراسی از موضع دینی
محمدرضا نیکفر، نهاد دین
محمدرضا نیکفر، خاستگاه و چیستی عصر جدید
محمدرضا نیکفر، حقانیت عصر جدید
منبع قبلی
محمدرضا نیکفر، سکولاریسم چیست؟
محمدرضا نیکفر، دینْ‌جداخواهی و دولتْ‌جداخواهی
محمدرضا نیکفر، سکولاریزاسیون: رفع تبعیض و انتگراسیون
محمدرضا نیکفر، سکولاریزاسیون یعنی آزادی زن
محمدرضا نیکفر، کسروی و مسئله هویت سکولار